بازنمایی ساختار سیاسی در تحولات آیین‌های سوگواری دورۀ صفویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

10.22077/jcrl.2022.4679.1010

چکیده

در دورۀ صفویه به‌ویژه با توجه به رسمیت یافتن مذهب شیعه، آیین­هایی با محتوای شیعی در کانون توجه حاکمیت قرار گرفت. یکی از این آیین­ها، آیین­های سوگواری و دسته­گردانی برای شهادت امام حسین (ع) است که در ماه محرم برگزار می­شد و در دورۀ صفویه گستردگی و توسعه خاصی یافت. در این دوره برخی تحولات و ویژگی­ها در آیین­های سوگواری ظاهر شد که به نظر می­رسد ملهم از ساختار سیاسی دورۀ صفوی است. این پژوهش در پاسخ به این پرسش شکل می­گیرد که مؤلفه‌های ساختار سیاسی عصر صفویه چگونه در آیین­های سوگواری صفوی بازنمایی می­شوند؟ روش این تحقیق تاریخی است و نتیجه به‌دست‌آمده مبین این امر است که آیین­های دسته­گردانی محرم با توجه به ریشه­های عمیق اعتقادی و ملی و ارادتی که شیعیان در این آیین­ها به امام سوم خود ابراز می­داشتند، دستاویز مناسبی برای بهره­برداری حکومت صفوی در تقویت بنیادهای حاکمیت بوده است.

کلیدواژه‌ها


- آژند، یعقوب. (1388). نمایش در دورۀ صفوی. تهران: آثار هنری متن.
- اشرف، احمد. (1353). «ویژگی­های تاریخی شهرنشینی در ایران». نامۀ علوم اجتماعی. ش4. دورۀ اول: 7-49.
- استوار، مجید. (1392). انقلاب اسلامی و نبرد نمادها. تهران: نگاه معاصر.
- امین­زاده، بهرام. (1386). «بازشناسی اثر آیین­های جمعی بر پیکره­بندی شهر سنتی». هنرهای زیبا. ش32. صص 5-13.
 - بکتاش، مایل. (1384). «تعزیه و فلسفه آن». ترجمۀ داود حاتمی. در چلکوفسکی. تعزیه: آیین و نمایش در ایران. تهران: سمت.
- بیضایی، بهرام. (1387). نمایش در ایران. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
- پرغو، محمد علی و غلام‌زاده، صدیقه. (1394). «عزاداری محرم در عصر صفوی؛ یک بررسی آسیب شناختی». تاریخ اسلام. ش63. صص 35-69.
 - تاورنیه، ژان باتیست. (1389). سفرنامه تاورنیه. حمید ارباب شیرانی. تهران: نیلوفر.
- چلکوفسکی، پیتر جی. (1384). تعزیه: آیین و نمایش در ایران. داود حاتمی. تهران: سمت.
 - حبیبی، سید محسن. (1383). از شار تا شهر. تهران: دانشگاه تهران.
 - حسامیان، فرخ و دیگران. (1363). شهرنشینی در ایران. تهران: آگاه.
      - خاکی، محمدرضا؛ مهندس­پور، فرهاد؛ قلی­پور، علی. (1388). «مسئلۀ تشبه و علل اطلاق واژۀ شبیه­خوانی به تعزیه». هنرهای زیبا. ش39. صص 45-54.
- دلاواله، پیترو. (1370). سفرنامۀ پیترو دلاواله. شجاع­الدین شفا. تهران: علمی- فرهنگی.
- رامین، علی. (1389). مبانی جامعه­شناسی هنر. تهران: نی.
- راودراد، اعظم. (1382). نظریه­های جامعه­شناسی هنر و ادبیات. تهران: دانشگاه تهران.
ـ ـــــــــــــــ (1384). «جایگاه اقتصاد در جامعه­شناسی هنر». بیناب. ش8. صص: 54-67.
- زندیه، حسن و دیگران. (1392). «پیامدهای برگزاری آیین­های مذهبی شیعه در دورۀ صفویه». پژوهش­های تاریخی ایران و اسلام. ش12. صص 37-56.
- سیوری، راجر. (1372). ایران عصر صفوی. ترجمۀ کامبیز عزیزی. تهران: مرکز.
- شاردن، ژان. (1355). سیاحتنامۀ شاردن. محمد عباسی. تهران: امیرکبیر.
- صفاکیش، حمیدرضا. (1390). صفویان در گذرگاه تاریخ. تهران: سخن.
- فلسفی، نصرالله. (1369). زندگانی شاه­عباس اول. تهران: علمی.
- کشاورز، زهراسادات و چلونگر، محمدعلی. (1397). «تفسیر و تحلیل نقش آیین عزاداری عاشورا در فرایند تمدنی دولت شیعی صفویه». شیعه شناسی. ش63. صص:163-196.
     - متولی، عبدالله. (1392). «چشم­اندازی بر الگوهای مدیریت نظامی در جنگ­های دورۀ صفویه». پژوهش­های تاریخی ایران و اسلام. ش12. صص: 153-178.
- ولف، جانت. (1367). تولید اجتماعی هنرها. ترجمۀ نیره توکلی. تهران: مرکز.
- ـــــــــــ. (1389). زیبایی­شناسی و جامعه­شناسی هنر. ترجمۀ بابک محقق. تهران: فرهنگستان هنر.
Bourdieu, P. 1991. Language and Symbolic Power. Translated By Gino Raymond and Mattheo Adamson. London: Polity Press
Chelcowski,P.2010.Eternal Performance,Taziyeh and other Shitte rituals.Calcutta:Seagull Books
Sayers, S., 1983, ʻMaterialism, realism and the reflection theoryʼ, Radical Philosophy 33, Spring.96-117