آیین تصوف؛ متن پنهان فیلم هامون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و زبانهای خارجی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، رودهن، ایران

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

10.22077/jcrl.2022.4811.1015

چکیده

ادبیات فارسی به­ویژه شاخة ادب صوفیانة آن به­دلیل خاصیّت آینگی­ و بازنمایی سلوک فکری و رفتاری بشر، تا حدودی آبشخور بسیاری از هنرهای هفتگانه، به­ویژه هنر سینما بوده­ است. اگرچه این هنر (سینما) محصولی وارداتی است و پیشینة چندانی در این سرزمین کهن‌سال ندارد؛ لیک میراث گران‌بها و سترگ تصوف ایرانی که نمادی از آیین­ و سنت­های ماست می­تواند یکی از آبشخورهای اصلی آن به شمار آید. البته برخی از اهالی فرهیختة هنر هفتم، یکسر به خاستگاه آن نظر دارند و از بزرگان آن در جهان غرب تأسی می­کنند؛ لیک هستند فیلم­سازان در اعماقی (آشنا با مفاهیم هنری و انسانی) که چندان مرعوب غرب نشده­اند بلکه سعی دارند به هنر خود رنگ بومی ببخشند. داریوش مهرجویی فیلم­ساز ایرانی و دانش­آموختة فلسفه در غرب توانسته بنیان‌گذار تفکری نو در سینما باشد. در این پژوهش با روش تحلیلی محتوایی و رویکرد بینامتنی کوشیده­ایم آیین تصوف؛ متن پنهان فیلم هامون را از رهگذر نمادها و نشانه­ها بکاویم و درنهایت به این نتیجه برسیم که انسان مدرن برای شناخت وجودی خویش و تحصیل معرفتی ژرف­تر نیازمند سنت­ها و آیین­هایی است که از اسلاف برایش به جای مانده است؛ ازاین‌رو، مهرجویی وجوه اشتراکی میان تصوف ایرانی و فلسفة غرب می­یابد؛ به­ویژه برخی از اصول بنیادی دبستان اگزیستانسیالیسم که عمل‌گرایی و فاعلیت بشر را برای رسیدن به رشد و تعالی و زیست بهتر، اصلی مهم می­داند و همانند دبستان تصوف بر توانمندی خاص بشری و پیمودن مسیری که انسان با تکیه بر خویش و توانایی­هایش در آن گام بردارد تا به منتهای کمال و سعادت برسد، تأکید می­کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدی، بابک. (1396). از نشانه­های تصویری تا متن؛ به سوی نشانه­شناسی ارتباط دیداری. تهران: نشر مرکز.
امینی، احمد. (1370). ادبیات در سینما؛ داستایوفسکی و ادبیات. تهران: انتشارات سروش.
انصاری، خواجه عبدالله. (1362). طبقات­الصوفیه. مقابله و تصحیح محمد سرور مولایی. تهران: توس.
بازن، آندره. (1376). سینما چیست؟ ترجمة محمد شهبا. تهران: بنیاد سینمایی فارابی.
جامی، عبدالرحمان. (1382). نفحات­الانس من حضرات­القدس. تصحیح محمود عابدی. تهران: اطلاعات.
حسینی، حسن. (1378). مشت در نمای درشت؛ معانی و بیان در ادبیات و سینما. تهران: سروش.
 زراعتی، ناصر. (1375). مجموعه مقالات در معرفی و نقد آثار داریوش مهرجویی. تهران: ناهید.
ـــــــــــــ . (1389). داریوش مهرجویی؛ نقد آثار از الماس 33 تا هامون. تهران: هرمس.
شامیان ساروکلایی، اکبر و وحدانی، فاطمه­ثمین (1394). «اندیشه­های وجودی در سروده­های شفیعی کدکنی و أدونیس». ادبیات تطبیقی. س7. ش13.
شرفی، محمود. (1398). «بررسی دلالت‌های تربیتی آموزه­های دینی کی­یرکه­گور بر اساس اندیشة استاد مطهری». تربیت اسلامی. س14. ش29. صص: 133- 152.
شفیعی­کدکنی، محمدرضا. (1385). چشیدن طعم وقت از میراث عرفانی ابوسعید ابوالخیر. تهران: سخن.
عطار نیشابوری، فریدالدین. (1384). منطق­الطیر. تصحیح دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
همدانی، عین­القضاه. (1370). تمهیدات. تصحیح عفیف عسیران. تهران: کتابخانة منوچهری.
ـــــــــــــــــــ . (1372). نامه­های عین­القضاه. به اهتمام علی نقی منزوی و عفیف عسیران. تهران: کتابخانه منوچهری.
غزالی، محمد. (1361). کیمیای سعادت. به کوشش حسین خدیوجم. تهران: علمی و فرهنگی.
قشیری، ابوالقاسم. (1387). ترجمۀ رسالۀ قشیریه. ترجمۀ ابوعلی حسن بن احمد عثمانی. تصحیح بدیع­الزمان فروزانفر. تهران: زوّار.
کی­یرکه­گور، سورن. (1374). ترس و لرز. ترجمۀ دکتر سیدمحسن فاطمی. تهران: حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
گورجیف. (1391). دیدگاه­هایی از زندگی واقعی. سخنرانی­های آغازین گورجیف. ترجمۀ رؤیا منجم. تهران: علم.
لاهیجی، شمس­الدین محمد. (1388). مفاتیح­الاعجاز فی شرح گلشن راز. تصحیح دکتر محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی. تهران. زوّار.
مرادی­راد، سمن. (1377). زندگی و فیلم­های خسرو شکیبایی. تهران: علم.
مولوی، جلال­الدین محمد. (1385). دورة کامل مثنوی معنوی. تهران: طلوع.
مهرجویی، داریوش. (1371). فیلمنامۀ هامون. تهران: زمانه.
نامور مطلق، بهمن. (1390). درآمدی در بینامتنی. تهران: سخن.
نیکلسون، رینولد. (1358). تصوف اسلامی و رابطة انسان و خدا. ترجمة محمدرضا شفیعی­کدکنی. تهران: توس.