ظرفیت‌سنجی درون‌مایه‌های آیینی فتوت‌نامه‌ها بر اساس الگوی گلاک و استارک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

2 دانشجوی کارشناسی تاریخ دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

10.22077/jcrl.2022.4832.1016

چکیده

فتوت­نامه‌ها یکی از مواریث مکتوب تأثیرگذار در فرهنگ و تمدن ایران و اسلام به شمار می‌آیند. گستردگی مضامین و شاخصه‌های محتوایی فتوت­نامه‌ها، سبب شده است که این متون مورد توجه محققان رشته‌های مختلف قرار گیرد. هدف پژوهش حاضر، تحلیل و ارزیابی ظرفیت فتوت­نامه‌ها از منظر تعلق این متون به ادبیات آیینی است. مقالۀ پیش رو با روش  توصیفی ـ تحلیلی و بهره جستن از سنجه‌های دین‌داری در نظریۀ گلاک و استارک می‌کوشد تا شاخصه‌های آیینی این متون را مورد بررسی و تأمل قرار دهد. یافته‌های به­دست آمده از این پژوهش نشان می‌دهد که در میان ابعاد دین‌داری، بُعد مناسکی و پیامدی بیشتر از سایر سنجه‌های دین‌داری بر محتوای آیینی فتوت­نامه‌ها دلالت دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ـ ابراهیمی، احمدرضا و موسوی گیلانی، سید رضی (1398). «راه‌کارهای نظری و عملی برای سلوک معنوی هنرمند در منشورفتوت­نامه‌ها». هنر و رسانه. س1. ش1. صص11 ـ 36.
ـ آذربایجانی، مسعود (1386). «آثار دین‌داری از دیدگاه ویلیام جیمز». اسلام و روان‌شناسی. س1. ش1. صص 148 ـ 117.
ـ افشاری، مهران (1382). فتوت­نامه‌ها در رسایل خاکساریه (سی رساله). مقدمه و توضیح و تصحیح مهران افشاری. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـ آقا شریفیان اصفهانی، مهرداد و امین پور، احمد (1394). «فتوت­نامۀ معماری، اصول چهارده‌گانه اصول اخلاقی معماری شهرسازی».  فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی. ش 1. صص81 ـ 100.
ـ آملی، شمس‌الدین (1385). «فتوت­نامه شمس‌الدین آملی» در: آیین جوانمردی. هانری کربن. ترجمۀ احسان نراقی، تهران: سخن.
ـ باقری خلیلی، علی‌اکبر (1389). «بررسی ابعاد دین‌داری حافظ شیرازی بر اساس الگوی گلاک و استارک مبنی بر دین، پدیده‌ای چندبعدی». جستارهای ادبی. س42. ش4. صص 27 ـ52.
ـ چهارده رساله در باب فتوت و اصناف (1381). مقدمه و تصحیح مهران افشاری، مهدی مداینی. تهران: نشر چشمه.
ـ خلیلی، نسیم و فرهانی منفرد، مهدی (1395)، «نظریۀ بینامتنیت به مثابه رهیافت پژوهش در مطالعات تاریخ اجتماعی». تاریخ و تمدن اسلامی. ش23. صص 89 ـ 117.
ـ ذکاوتی قراگزلو، علیرضا (1375). «نگاهی به فتوت نامه تألیف میر سید علی همدانی». آشنا. س5. ش30. صص77 ـ 79.
ـ رضایی، منصوره و رضایی دیل، مصطفی (1397). «جایگاه ادبیات آیینی در آموزش مجازی مفاهیم دینی». ش15. صص 11 ـ 26.
ـ زرکوب تبریزی، نجم­الدین (1385). «فتوت­نامه نجم­الدین زرکوب تبریزی»، در: آیین جوانمردی. هانری کربن. ترجمۀ احسان نراقی. تهران: سخن.
ـ سراج زاده، حسین و پویانفر، محمدرضا (1386). «مقایسۀ تجربی سنجه‌های دین‌داری، دلالت‌های روش شناسانه، کاربرد سه سنجه در یک جمعیت» جامعه‌شناسی ایران. ش4. صص 71 ـ 73
ـ صالح بن جناح (1373). کتاب الادب و المروءة. تصحیح و ترجمۀ سید محمد دامادی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـ علیزاده بیرجندی، زهرا و پورسلطانی، سمیه (1397). «تأثیرپذیری اهل فتوت از فرهنگ شیعی». مجموعه مقالات نشست زمینه‌های رشد و شکوفایی فرهنگ شیعه در ایران پیش از عصر صفویه. به کوشش مجتبی خلیفه. بیرجند: نشر چهاردرخت.
ـ علیزاده، زهرا؛ اکبری، زینب؛ صالحی مبارکه، الهام؛ واحدی دهکردی، افسانه (1395). «بررسی ارتباط بین ابعاد مختلف دین‌داری و سلامت اجتماعی دانش آموزان» (نمونۀ مورد مطالعه: دانش آموزان دبیرستان‌های شهر دهاقان). علوم اجتماعی دانشگاه آزاد واحد شوشتر. س10. ش33. صص109ـ 128.
ـ غنی، قاسم (1385). «خصایص فتیان». آیین جوانمردی. هانری کربن. ترجمۀ احسان نراقی. تهران: سخن.
ـ فرهادی، مرتضی (۱۳۹۰). «کار در فتوت­نامه‌ها ـ مرام­های صنفی ـ طریقتی، خودانگیخته و خودپذیرفتۀ پیشه­وران ایرانی». برنامه‌ریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی. ش8. صص۱ـ 36.
ـ قنبری برزیان، علی؛ نظری مقدم، جواد؛ بهستانی، مجید (1393). «ساختار قدرت و ارزش‌های حاکم و رفتار ایرانیان با استفاده از تحلیل محتوای فتوت­نامه‌های اصناف». پژوهش‌های راهبردی سیاست. س3. ش10. صص9ـ 30.
ـ کاشانی، کمال‌الدین عبدالرزاق (1369). تحفه الاخوان فی خصائص الفتیان. با مقدمه و تصحیح و تعلیق محمد دامادی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ـ کاشفی سبزواری، حسین (1350). فتوت­نامۀ سلطانی. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
ـ کربن، هانری (1385). آیین جوانمردی. ترجمۀ احسان نراقی. تهران: سخن.
ـ گراوند، مجتبی؛ آیینه وند، صادق؛ آقاجری، سیدهاشم؛ منظورالاجداد، سیدمحمد حسین (1391). «بررسی و تحلیل گفتمان فتوت در تاریخ اسلام از سدۀ چهارم تا سدۀ هشتم هجری قمری». مطالعات تاریخ اسلام. س4. ش15. صص137 ـ 166.
ـ موسوی گیلانی، سید رضی و شکیبا دل، محمود.(1395) «سلوک عارفانه در سنت استاد و شاگرد، فتوت­نامه‌ها و تأثیر آن بر خلاقیت هنرمند». آیین حکمت. س8. ش28. صص 197 ـ 219.
ـ موسوی، سید رضی (1390). «هنر اسلامی در آیینۀ فتوت­نامه‌ها با تأکید بر فتوت­نامه چیت­سازان». مطالعات هنر اسلامی. ش15. صص 21 ـ 34.
ـ ناظمی، میترا (۱۳۸۹). «آیین جوانمرد». اطلاعات حکمت و معرفت. ش۶۰. صص۲۰ ـ ۲۶.
ـ نوریان، مهدی و خردمندپور، مسعود (1393). «مضامین تعلیمی در شعر آیینی».  ادبیات تعلیمی. س 6. ش 23. پاییز: 17 ـ 38.