زبان‏ حال‌سرایی در مقتل‏ های عاشورا: روایت حضرت قاسم بن الحسن (ع) در مقتل‏ های تاریخی- داستانیِ روضه الشهداء، طوفان البکاء و مُحرِق القلوب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

10.22077/jcrl.2022.4900.1020

چکیده

زبان‏حال‏سرایی یکی از شگردهای ادبی در مقتل نویسی است. این شگرد بیشتر در مقتل‏های تاریخی- داستانیِ بعد از سدۀ نهم دیده می‏شود. برخی از زبان‏حال‏ها به‏سبب تأثیرگذاری بلاغی، به­تدریج به‏عنوان واقعیت تاریخی پذیرفته شده­اند و تحلیل و بررسی آن­ها، دو هدف را برآورده می‏کند؛ نخست اینکه سیر تاریخی و تکوینی زبان‏حال‏سرایی در روایت‏پردازی‏های عاشورا به زبان فارسی شناخته می‏شود و دیگر اینکه سرچشمۀ برخی تحریفات در گزارش‏های تاریخی این واقعه معلوم می‏گردد. مقتل‏پژوهان، مقتل و مقتل‏نگاری را به دو نوع کلی تقسیم می‏کنند: مقتل‏های معتبر و قابل استناد که بیشتر شامل منابع کهن و نوشته‏های قرن دوم تا هفتم است و منابعی که به داستان‏پردازی روی ‏آوردند و شامل مقتل‏های قرن هشتم تا چهاردهم هستند. در این نوشته، زبان‏حال‏سرایی در سه مقتلِ تاریخی-داستانیِ روضه‏الشهداء، مُحرِقُ القلوب و طوفانُ البُکاء بررسی شده است که از نظر گزارش تاریخی با نقد جدی مواجه هستند، اما از لحاظ نگارش ادبی و سبک هنری آن، قابل توجه می‏نمایند. محدودۀ پژوهش، روایت نبرد و شهادت حضرت قاسم بن حسن(ع) است که قصه‏پردازی‏های غیر مستندِ بسیاری در آن راه یافته است. نتیجۀ تحقیق نشان می‏دهد بیشتر زبان‏حال‏سرایی‏ها مربوط به گفتگوی شخصیت‏ها، به‏ویژه خاندان امام حسین(ع) است که بیشتر در خرده‏روایت‏های غیر معتبر آمده است و محتوای عاطفی دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  • انوری­پور، حسین. (1395). قتیل العبرات (قوت و ضعف گزارش‏های واقعۀ کربلا). تهران: سازمان تبلیغات اسلامی. شرکت چاپ و نشر بین الملل.
  • جدیدی، حمیدرضا. (1400). نقش روضه الشهدای کاشفی در گسترش تحریفات تاریخ عاشورا. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا). ش47. صص 229-258.
  • جوهری، محمد ابراهیم بن محمد باقر. (1393). طوفان البکاء در مصائب ائمۀ اطهار به‏خصوص سیدالشهداء علیهم السلام. قم: طوبای محبت.
  • حیاتی، زهرا. (1398). پیوندهای تاریخ‏نگاری و روایت‏پردازی ادبی در مقتل (تحلیل زمان‏بندی روایتِ شهادتِ حضرت قاسم(ع) در مقتل‏های واقعۀ عاشورا). نقد ادبی. ش48. صص33-79.
  • دهخدا، علی اکبر. (1373). لغت نامه. تهران: دانشگاه تهران.
  • رنجبر، محسن. (1386 الف). سیری در مقتل‏نویسی و تاریخ نگاری عاشورا از آغاز تا عصر حاضر (1). تاریخ در آئینۀ پژوهش. ش 14. صص169-196.
  • رنجبر، محسن ( 1386ب). سیری در مقتل‏نویسی و تاریخ نگاری عاشورا از آغاز تا عصر حاضر (3). تاریخ در آئینۀ پژوهش. ش16. صص 83-121.
  • زمانی، احمد (1386). حقایق پنهان؛ پژوهشی در زندگانی سیاسی امام حسن مجتبی علیه السلام. قم: بوستان قم.
  • فاطمی، سید حسن (1383). منابع تحریف گستر در حادثۀ عاشورا. کتاب‏های اسلامی. ش17. صص 53-75
  • کاشفی، حسین بن علی (1390). روضه الشهداء. تصحیح: حسین ذوالفقاری، علی تسنیمی با همکاری صبا واصفی. تهران: معین.
  • گروهی از تاریخ‏پژوهان (1393). تاریخ قیام و مقتل جامع سید الشهداء علیه السلام. زیر نظر حجه‏الاسلام و المسلمین مهدی پیشوایی. 2ج. قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  • محمدزاده، مرضیه (1394). مقتل امام حسین علیه السلام براساس متون کهن. تهران: امیرکبیر.
  • محمدی ری شهری، محمد (1393). دانشنامۀ امام حسین علیه­السلام برپایۀ قرآن، حدیث و تاریخ. [با همکاری] سید محمود طباطبائی نژاد و سید روح الله طباطبائی. ترجمۀ عبدالهادی مسعود و دیگران. ج1. قم: دارالحدیث.
  • معین، محمد. (1360). فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.
  • نراقی، ملا احمد (1380). رسائل و مسائل. به کوشش رضا استادی. بخش اول جلد اول. کنگره بزرگداشت ملامهدی و ملا احمد نراقی. قم: سلمان فارسی.
  • نراقی، ملا محمدمهدی (1393). محرق القلوب (غم‏های جانسوز). به اهتمام علی نظری منفرد. قم: سرور.
پژوهشنامۀ فرهنگ و ادبیات آیینی
دوره 1، شماره 1 - شماره پیاپی 1
فروردین 1401
صفحه 85-114

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار