بررسی گفتمان وحدت در منظومۀ سفر بیداران صفارزاده با رویکرد تحلیل گفتان لاکلاو و وموفه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران

2 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

10.22077/jcrl.2022.4259.1006

چکیده

منظومۀ سفر بیداران از طاهره صفارزاده، در زمان اوج مبارزات انقلابی مردم در روزهای نزدیک به پیروزی انقلاب سروده شده است. در این برهۀ زمانی پرداختن به مفهوم وحدت، بیانگر نقش وحدت در پیروزی انقلاب است. در این جستار به شیوۀ توصیفی، تحلیلی و استنادی به مهم‌ترین شاخصه‌های گفتمان وحدت در منظومۀ یادشده پرداخته می‌شود؛ ازاین‌رو، شاعر می‌کوشد گفتمان وحدت را در شعر خویش مطرح کند. این گفتمان هم متأثر از هژمونی قدرت مردمی است که برای انقلاب قیام کرده‌اند و هم نشانگر تأثیر شعر بر این حرکت مبارزاتی به‌عنوان یک رسانۀ بسیار مؤثر. صفارزاده شاعری با نگرش و ایدئولوژی قرآنی و مذهبی است و مفهوم وحدت در این منظومه بیشتر از جنس وحدت ایدئولوژیک و اسلامی است نه از نوع ناسیونالیستی و ملی میهنی. وطن در شعر وی، مفهوم اسلامی دارد؛ درواقع شاعر به دنبال وحدتی در سطح امت اسلام است. صفارزاده با بهره‌گیری از اندیشه‌های قرآنی خویش به زیبایی سیر وحدت وجود و وحدت جهان اسلام را درهم­تنیده است. وحدتی که هم در ساختار و بافت متنی شعر نمود دارد و هم در محتوا و درون­مایه شعر جاری است. بسامد واژگانی که نشان از کثرت در عین وحدت هستند و کارکردهایی که از تلمیحات قرآنی و دینی برای تبیین وحدت استفاده­شده، قابل توجه است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم. (1374). ترجمۀ مهدی الهی قمشه­ای. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
ابن فارس. (1404 ق.). معجم مقائیس اللغه. ج6. تحقیق و ضبط عبدالسلام محمد هارون. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
اسکویی، نرگس. (1394). «عوامل مؤثر در ایجاد لحن حماسی در شعر خاقانی». نشریۀ ادب و زبان دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. ش37: 1-27.
براهنی، رضا. (1371). طلا در مس. تهران: نویسنده.
بشلر، ژان. (1370). ایدئولوژی چیست؟ تهران: شرکت سهامی انتشار.
حسینی زاده، محمدعلی. (1383). «نظریۀ گفتمان تحلیل سیاسی». علوم سیاسی. ش4: 181-212.
حکیم, سیدمحمدباقر. (1377). وحدت اسلامى (از دیدگاه قرآن و سنت), ترجمه عبدالهادى فقهى زاده ، تهران: تبیان.
خمینی، روح‌الله. (1368). صحیفۀ امام خمینی. ج5. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
رفیعی، محمدعلی. (1386). بیدارگری در علم و هنر، شناختنامۀ طاهره صفارزاده. تهران: انتشارات هنر بیداری.
زرگری‌نژاد. غلامحسین و رئیسی طوسی. رضا. (1376). سید جمال‌الدین؛ اندیشه‌ها و مبارزات. تهران: حسینیه ارشاد.
سام­خانیانی، علی­اکبر و ایوری، سیده طیبه. (1395). «ابعاد اسلام‌گرایی در شعر طاهره صفارزاده». نشریۀ ادبیات پایداری. ش 14: 79-98.
سلطانی، علی‌اصغر. (1383). «تحلیل گفتمان به‌مثابه نظریه و روش». علوم سیاسی. ش 28: 153-170.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1369). موسیقی شعر. تهران: انتشارات آگاه.
صفارزاده، طاهره. (1391). مجموعۀ اشعار طاهره صفارزاده. تهران: پارس کتاب.
-----------. (1383). «سالار صبر». شعر. ش37: 45-67.
صنطاوی جوهری. (بی­تا). الجواهر فی تفسر القرآن. ج3. بیروت: دارالاحیا التراث العربی.
طاهری، مهدی. (1386). «به بهانۀ انتشار کتاب شناختنامه دکتر طاهره صفارزاده: من اهل مذهب بیدارانم». روزنامۀ ایران. شماره 3649: 1-24.
طباطبایی، محمدحسین. (1374). المیزان فی تفسیر القرآن. ج 14. ترجمۀ سید محمدباقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزۀ علمیه قم.
فیلیپس و یورگسن. (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمه هادی جلیلی. تهران: نی.
 کسرایی، محمد سالار. (1388). «نظریۀ گفتمان لاکلا و موفه ابزاری کارآمد در فهم و تبیین پدیده‌های سیاسی». سیاست. ش 3: 339-360.
مجلسی، محمدباقر. (1360). بحارالانوار. ترجمۀ موس خسروی و دیگران. تهران: اسلامیه.
مکارم شیرازی، ناصر. (1373). ترجمۀ قرآن کریم. قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.