نقش روستا در حفظ عنصر پیشخوانی‌ در تعزیه (مطالعۀ موردی: روستای سرخنگ، خراسان جنوبی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه بیرجند، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه جغرافیا

2 دانشگاه بیرجند- دانشکده ادبیات و علوم انسانی- گروه جغرافیا

10.22077/jcrl.2022.4955.1022

چکیده

تعزیه از مجموع آیین­های اسطوره­ای و باورهای مذهبی شکل گرفته و پیوند دیرینۀ شعر، موسیقی و نمایش در این مراسمِ آیینی، به رشد و بالندگی هر کدام منتهی شده است. تعزیه، آیینی است که با مقدمه و زمینه انجام می­شود. از مقدمات تعزیه، می­توان به پیشخوانی اشاره کرد که مدخلی برای ورود تماشاگران و مستمعان به متن واقعۀ اصلی است. در پژوهش حاضر که به روش اسنادی و پیمایشی انجام‌گرفته، پیشخوانی­ های مجالس شبیه­ خوانی در روستای سرخنگ در خراسان جنوبی، که از مراکز قدیمی شبیه­ خوانی در استان است، به‌طور موجز بررسی و معرفی شده است. اهمیت پژوهش حاضر در آن است که برخی از پیشخوانی­ های معرفی ­شده، در هیچ­کدام از منابع مکتوب متأخر بیان نشده است؛ بنابراین به اصالت پژوهش، اعتبار بیشتری می­دهد. بر اساس شواهد، نسخ خطی تعزیۀ موجود، مربوط به دورۀ قاجار است و مراسم شبیه­ خوانی در این روستا با تمام مقدمه و مؤخرۀ آن بی‌انقطاع تا به امروز اجرا شده است.

کلیدواژه‌ها


آرین‌پور، یحیی. (1372). از صبا تا نیما، تهران: زوار.
برخوردار، ایرج. (1386). موسیقی سنتی ایران، تهران: دفتر پژوهش­های رادیو.
بنجامین، س. ج. و. (1363). ایران و ایرانیان عصر ناصرالدین‌شاه، ترجمۀ محمدحسین کردبچه. تهران: جاویدان.
بیضائی، بهرام. (1344). نمایش در ایران، تهران: کاویان.
درویشی، محمدرضا. (1373). مقدمه­ای بر شناخت موسیقی نواحی ایران، دفتر نخست (هرمزگان، بوشهر وخوزستان). تهران: حوزۀ هنری.
ذبیح­نیا، آسیه و کریمی‌نژاد، نجمه. (1399). «بازتاب برخی از آداب‌ورسوم جامعه ایران در سفرنامه ویلیام فرانکلین». مجلۀ مطالعات ایرانی. س19. ش 37. صص162-139.
جاوید، هوشنگ. (1380). «گذری بر موسیقی در تعزیه». تئاتر. ش 27 و 28. صص 234-224.
جودی، میرزا عبدالجواد. (1386). دیوان جودی. قم: نهاوندی.
حسنی، فاطمه. (1385). «تعزیه و نقش آن در تداوم موسیقی». کتاب ماه هنر. ش 91 و 92. صص 162-156.
 زنگویی، حسین. (1398). تحلیل زبانی متون تعزیه خراسان جنوبی بر اساس سبک‌شناسی لایهای. رسالۀ دکتری. بیرجند: دانشگاه بیرجند.
 ستاری، جلال. (1386). زمینۀ اجتماعی تعزیه و تئاتر در ایران. تهران: مرکز.
سرنا، کارلا. (1362). سفرنامۀ آدمها و آئینها در ایران، ترجمۀ علی‌اصغر سعیدی. تهران: نقش‌جهان.
شاطری، مفید، اسناد شخصی.
ــــــــــــ. (1391). جغرافیای تاریخی و فرهنگی درخش. مشهد: پاپلی.
ــــــــــــ. (1392). حماسۀ عشق (دفتر اول)؛ متن کامل پنج مجلس تعزیه. بیرجند: فکربکر.
ــــــــــــ و مال­اندوز، طاهره. (1398). بینش مذهبی و پدیده­های جغرافیایی؛ حسینیه­ها و تکایای تاریخی خراسان جنوبی. بیرجند: چهاردرخت.
ــــــــــــ ؛ فرزین، مجید؛ ایمان­طلب، کاظم. (1392). «بررسی موسیقی آوازی تعزیه شهادت حضرت علی­اکبر(ع) بر اساس اجرای گروه تعزیه سرخنگ». مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان. ش 27. صص 86-59.
 شهیدی، عنایت­اله. (1378). «نسخه‌های تألیفی و تلفیقی و نگاهی به کتاب مجالس تعزیه». تئاتر. ش 20 و 21. صص 85-36.
صادقی، حمید و دهقان‌نژاد، مرتضی. (1390). «نگرشی بر اجرای آیین تعزیه در آثار سفرنامه‌نویسان دربار ناصرالدین‌شاه». تاریخ در آینه پژوهش. س 8. ش 2. صص132-107.
صالح­پور، اردشیر. (1391). پیشخوانی در تعزیه؛ پژوهشی در نغمات آوازی شبیه‌خوانی. تهران: سورۀ مهر.
عاشورپور، صادق. (1389). نمایش‌های ایرانی، ج 2. تهران: سورۀ مهر.
عزیزی، علی. (1380). «پیشخوانی در تعزیه». تئاتر. ش 29 و 30. صص 299-254.
فتحعلی بیگی، داود. (1371). ویژه‌نامۀ چهارمین جشنواره نمایش­های مذهبی­- سنتی. تهران: انتشارات نمایش.
فرانکلین، ویلیام. (1385). مشاهدات سفر از بنگال به ایران، ترجمۀ محسن جاویدان. تهران: مرکز ایرانی تحقیقات تاریخی.
کام‌بخش، منیره. (1382). «تعزیه و موسیقی». کتاب ماه هنر. ش 65 و 66. صص95-90.
محمدزاده، مرضیه. (1389). عاشورا در شعر معاصر و فرهنگ عامه. تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.
محمدصادق، تانیا. (1385). «بررسی تطبیقی تئاترهای مذهبی میستری و تعزیه». کتاب ماه هنر، ش 91 و 92. صص 169-164.
مهاجری، شاهین. (1381). «موسیقی و تعزیه». فردوسی. ش 3. ص
نوروزی، حامد و مفید، شاطری. (1398). «تداعی؛ ترفندی روای­­- نمایشی برای متادرام گریز در تعزیه». فنون ادبی. ش 26. صص 34-17.
نصری اشرفی، جهانگیر. (1385). ققنوس؛ پیشخوانی‌ها. گوشه‌ها و مرثیه‌ها در تعزیه ایران. تهران: سورۀ مهر.
همایونی، صادق. (بی‌تا). تعزیه و تعزیه­خوانی. تهران: جشن هنر.
ـــــــــــــ. . (1386). کالبدشکافی تعزیه‌های ایرانی. فرهنگ مردم ایران. ش 7 و 8. صص 68-53.
ـــــــــــــ. . (1386). «نمادهای اسطوره­ای در عزا، عروسی، تعزیه و سوگواری­های مذهبی در فارس». کتاب ماه هنر. ش105 و 106. صص50-61.
ـــــــــــــ. . (1377). شیراز خاستگاه تعزیه. شیراز: بنیاد فارس­شناسی.
یوسفیان، شهروز. (1383). «تعزیه: فرازمندی نمایش ایرانی؛ رویکردی نشانه­شناسانه به ساختار زبان اجرایی در شبیه­خوانی ایرانی». خیال (فرهنگستان هنر). ش 12. صص 83-66.