بررسی تطبیقی اندیشه‌های عین‌القضات و اهل حق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران (دانش‌آموخته دکتری)

2 گروه مطالعات ادبی، پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی، سازمان «سمت»، تهران، ایران

10.22077/jcrl.2022.5108.1027

چکیده

عین‌القضات همدانی از عارفان مشهور ایرانی اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری است. او در اوان جوانی به مطالعة کتب کلامی پرداخت تا حقیقت و مبنای عقاید خود را دریابد، اما به نوعی تحول و انقلاب فکری رسید و پس از آن به تصوف گرایید. از آثارش چنین دریافت می‌شود که با کتاب‌های ادیانی جز اسلام آشنایی داشت. با توجه به ذهن جستجوگر او و محل زندگی‌اش، که عموماً در غرب ایران بود، می‌توان احتمال داد که با عقاید اهل حق آشنا بوده و تحت تأثیر اندیشه‌های آنان قرار گرفته است. در این مقاله برای اثبات یا رد این احتمال، ضمن بررسی منابع مرتبط و به‌ویژه آثار عین‌القضات و کتب آیینی اهل حق، مباحث مهمی مثل معاد، تمرّد ابلیس، گناه اولیه، وحدت، حلول، جبر و اختیار و آفرینش جهان به‌صورت تطبیقی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید. (1363). شرح نهج‌البلاغه. قم: مکتبه آیه‌الله العظمی المرعشی النجفی.
  • ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی. (1409). کتاب القصاص و المذکرین. محقق محمد بن لطفی صباغ. ریاض: المکتب الاسلامی.
  • اذکایی، پرویز. (1381). «حکیم الهی همدان». ماتیکان عین‌القضات. به‌کوشش پرویز اذکایی. همدان: مادستان، صص171-192.
  • اعتمادالسلطنه، محمدحسن. (1387). تحقیق در مذهب و طریقة علی‌اللّهی (نصیری، غالی، اهل حق). در اسطورة اهل حق. ایرج بهرامی. تهران: آتیه.
  • ایوانف، ولادیمیر. (1338). مجموعة رسائل و اشعار اهل حق. تهران: انجمن اسماعیلی.
  • پورجوادی، نصرالله. (1374). عین‌القضات و استادان او. تهران: اساطیر.
  • توحیدی‌فر، نرجس و ممتحن، مهدی. (1394). خوانشی از تمهیدات عین‌القضات همدانی. تهران: شفیعی.
  • توکلی، غلامحسین. (1384). «گناه اولیه»، زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز. شمارة 194، صص135-168.
  • جیحون‌آبادی، نعمت‌الله. (1361). حق‌الحقایق (شاهنامة حقیقت) با مقدمه، تفسیر و تصحیح دکتر محمد مکری. تهران: کتابخانة طهوری.
  • خواجه‌الدین، م. ع. (بی‌تا). سرسپردگان؛ تاریخ و شرح عقاید دینی و آداب و رسوم اهل حق (یارسان). تهران: کتابخانة منوچهری.
  • دکه‌ای، سید فضل‌الله. (1394). دیوان حضرت باباناوس. تهران: ثالث.
  • ذکاوتی، علیرضا. (1381). «خاصیت آینگی». ماتیکان عین‌القضات. به‌کوشش پرویز اذکایی. همدان: مادستان. صص109-116.
  • زرین‌کوب، عبدالحسین. (1378). ارزش میراث صوفیه. تهران: امیرکبیر.
  • ـــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1388). جستجو در تصوف ایران. تهران: امیرکبیر.
  • سمعانی، عبدالکریم بن محمد. (1382ق). الانساب. تصحیح و تعلیق از عبدالرحمن بن یحیی المعلمی. حیدرآباد: مجلس دائرةالمعارف العثمانیه.
  • سنایی، مجدود بن آدم. (1388). دیوان. به سعی و اهتمام محمدتقی مدرّس رضوی. تهران: سنایی.
  • شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1397). این کیمیای هستی. تهران: سخن.
  • صفا، ذبیح‌الله. (1378). تاریخ ادبیات در ایران. تهران: فردوس.
  • صفی‌زاده، صدیق. (1375) نامة سرانجام. تهران: هیرمند.
  • ــــــــــــــــــــــــ. (1376). دانشنامة نام‌آوران یارسان. تهران: هیرمند.
  • طاهری، طیب. (2009). تاریخ و فلسفة سرانجام، فرهنگ یارسان. اربیل: مکریانی.
  • علی‌پور، مصطفی. (1380). از همدان تا صلیب (روایت تحلیلی زندگی و اندیشة عین‌القضات همدانی). تهران: تیرگان.
  • عین‌القضات، ابوالمعالی عبدالله. (1370). تمهیدات. با مقدمه و تحشیه و تعلیق عفیف عسیران. تهران: کتابخانة مرتضوی.
  • ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1378). دفاعیات و گزیدة حقایق (ترجمۀ دو رسالۀ شکوی‌الغریب و زبدۀ‌الحقائق). ترجمه و تحشیة دکتر قاسم انصاری. تهران: کتابخانة منوچهری.
  • ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1387). نامه‌ها. به اهتمام علینقی منزوی و عفیف عسیران. تهران: اساطیر.
  • غزالی، احمد. (1388). مجموعة آثار. به اهتمام احمد مجاهد. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • ـــــــــــــــــــ . (1392). سوانح. تصحیح هلموت ریتر. تهران: نشر دانشگاهی.
  • القاصی، مجید. (1358). آیین یاری. بی‌جا: بی‌نا.
  • ماسینیون، لویی. (1362). مصائب حلاج. ترجمۀ ضیاءالدین دهشیری. تهران: بنیاد علوم اسلامی.
  • مالامیری، احمد. (1387). اهل حق و تحقیقی در رابطه با اهل حق. قم: نشر مرتضی.
  • مایل هروی، نجیب. (1374). خاصیت آینگی (نقد حال، گزارة آرا و گزیدة آثار فارسی عین‌القضات همدانی). تهران: نی.
  • محمدخانی، کورش. (بی‌تا). یارسان. بی‌جا: بی‌نا.
  • مقصود، جواد. (1354). شرح احوال و آثار و دوبیتی‌های باباطاهر عریان به انضمام شرح و ترجمة کلمات قصار وی منسوب به عین‌القضات همدانی. تهران: انجمن آثار ملی.
  • موریسون، جرج. (1372). «آثار صوفیه در قرون وسطی، به نثر فارسی». ترجمة امیره ضمیری. فرهنگ. ش14. صص 210-246.
  • موسوی، مصطفی. (1377). «عین‌القضات همدانی، شگفتی عالم انسانی». ایران‌شناخت. ش 10. صص 74-135.
  • مینورسکی، ولادیمیر. (1378). «فرقة اهل حق». سه گفتار تحقیقی در آیین اهل حق. به‌کوشش محمدعلی سلطانی و مریم‌بانو رزازیان. تهران: سها.
  • نصر، سید حسین. (1361). «رابطة بین تصوف و فلسفه در فرهنگ ایران». ایران‌نامه. ش 1. صص 46-56.
  • نیکلسون، رینولد (1388). تصوف اسلامی و رابطة انسان و خدا. ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
  • یاقوتی، منصور. (1398). آیین یارسان در اساطیر اقوام کرد. تهران: دات.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار