بررسی یک واژه از تفسیر ابوالفتوح رازی ذیل آیات 27 تا 31 سوره‌ی مبارکه مائده: تَبَه، تیه، بُتِّه، تیر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه صنایع دستی، دانشکده هنر، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

10.22077/jcrl.2022.5109.1028

چکیده

تفسیر قرآن شیخ ابوالفتوح رازی یکی از کهن­ترین تفاسیر فارسی شیعی کلام‌الله مجید است. آشنایی عمیق مؤلف کتاب با زبان­های عربی و فارسی توأم با دقت وی در گزینش برابرنهادهای فارسی باعث شده است که این کتاب علاوه بر ارزش­های کلامی و روایی، از جایگاه ادبی ویژه­ای نیز برخوردار باشد. این اثر از زمان تألیف، بارها نسخه‌برداری، تصحیح و چاپ شده است. در مقالۀ حاضر معنای یک واژه از این تفسیر، ذیل آیات 27 تا 31 سورۀ مبارکۀ مائده بررسی و دربارۀ آن بحث شده است. برای بررسی دقیق واژۀ مورد نظر، ابتدا چهار نسخۀ خطی و چهار نسخۀ چاپی تفسیر شیخ ابوالفتوح رازی مورد مقابله­ قرار گرفتند. نتیجۀ حاصل از بررسی­ها نشان‌دهندۀ آن بود که لغت صحیح مورد استفاد­ۀ شیخ، واژۀ فارسی تیه است. روش تحقیق در این پژوهش تطبیقی- تحلیلی بوده و گردآوری داده­ها به ‌شیوۀ جستجوی کتابخانه­ای انجام گرفته است.

کلیدواژه‌ها


آموزگار، ژاله و تفضلی، احمد. (1375). زبان پهلوی ادبیات و دستور آن. چاپ دوم با تجدیدنظر کامل. تهران: معین.
 ابن درید، محمد بن حسن‏. (1988م). جمهرة اللغة، الجزئین الاول و الثانی. بیروت‏: دارالعلم للملایین.
ابن سیده، على بن اسماعیل‏. (1421 ق). المحکم و المحیط الأعظم‏. مصحح: محمود بن محمد ارموى عراقى. محقق: عبدالحمید هنداوى. بیروت‏: دارالکتب العلمیة.
 ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414 ق). لسان العرب. محقق: احمد فارس‏ الطبعه الثالثه. الجلد الثالث عشر. بیروت: دار صادر.
 ابوالفتوح رازى، حسین بن على‏. (907ق). روض­الجنان و روح­الجنان. کاتب: محمدبن‌اسحاق جنابدی. محل نگهداری: بخش نسخ خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی. شمارۀ بازیابی 12300.
 ـــــــــــــــــــــــــــ. (949ق). روض­الجنان و روح­الجنان. کاتب: عبدالغفاربن عبدالواحد. محل نگهداری: بخش مخطوطات کتابخانۀ آستان قدس رضوی. شمارۀ ثبت: م 1331.
 ـــــــــــــــــــــــــــ. (۱۰۱۹ق). روض­الجنان و روح­الجنان. کاتب: عنایت بن نصرالله یتمخانی. محل نگهداری: بخش نسخ خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی. شمارۀ ثبت: 90037.
  ـــــــــــــــــــــــــــــــ (۱۰58ق). روض­الجنان و روح­الجنان. کاتب: غلامعلی. محل نگهداری: بخش نسخ خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی. شمارۀ ثبت: 16378.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ.‏ (۱۳۲۳ق). تفسیر شیخ ابوالفتوح رازی‏. به سعی و اهتمام میرزا ابراهیم خان عکاسباشی. طهران: مطبعۀ مبارکۀ شاهنشاهی.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ‏. (1321). تفسیر شیخ ابوالفتوح رازی‏. تصحیح: مهدی الهی قمشه­ای. ج 4. تهران: علمی.
 ـــــــــــــــــــــــــــــــ‏ .‏ (1398ق). روح الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن‏. تصحیح و حاشیه: ابوالحسن شعرانی. ج 4. تهران: اسلامیه.
 ـــــــــــــــــــــــــــــــ..‏ ‏(1408 ق). روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن‏. به کوشش و تصحیح: محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح. جلدهای 5،1، 6، 16 و 17. مشهد: بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى‏.
 ازهرى، محمد بن احمد.(1421 ق). تهذیب اللغة. علّق علیها: عمر سلامی؛ عبدالکریم حامد. تقدیم: فاطمه محمد اصلان. المجلدین الاربع و السادس. بیروت. دار احیاء التراث العربی.
 اسماعیل صینى، محمود؛ مصطفی عبدالعزیز، ناصف؛ احمد سلیمان، مصطفی. (1414ق‏). المکنز العربی المعاصر. بیروت‏: مکتبة لبنان ناشرون‏.
 اشرف­زاده، رضا و قدمگاهی، نسرین. (1388ﻫش). فرهنگ لغات، وجوه و متشابهات قرآن. بر اساس تفسیر ابوالفتوح رازی. ج 1. مشهد: سخن گستر.
 بغدادى، علاءالدین على بن محمد. (1415ق). لباب التأویل فى معانى التنزیل.‏ ضبط و تصحیح: محمد على شاهین‏. ج 2. بیروت‏: دار الکتب العلمیة.
 بغوى، حسین بن مسعود. (1420ق). معالم التنزیل فى تفسیر القرآن‏. تحقیق: عبدالرزاق المهدى‏. بیروت‏: داراحیاء التراث العربى‏.
 ثعلبى نیشابورى، ابواسحاق احمد بن ابراهیم. (1422ق). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن.تحقیق: ابومحمد بن عاشور. ج 4. بیروت‏: دار إحیاء التراث العربی.
جمل، سلیمان بن عمر. (1427ق). الفتوحات الإلهیة بتوضیح تفسیر الجلالین‏. الجزء الثانی. بیروت‏: دار الکتب العلمیة.
جوهرى، اسماعیل بن حماد. (1376ق). الصحاح‏ (تاج اللغة و صحاح العربیة). تحقیق: عطار. احمد عبد الغفور. الجزئین الاربع و السادس. بیروت‏: دار العلم للملایین.
حقى بروسوى، اسماعیل. (بی‌تا)‏‏. تفسیر روح البیان. الجزء الثانی. بیروت‏: دارالفکر.
 خزاعى، محمدحسن. (1374). «دقّت ابوالفتوح رازى در معانى واژه‏ها و مقایسه آنها با تبیان شیخ طوسى و مجمع البیان طبرسى (ره)». مشکوه. ش 48. پاییز. صص 216ـ 205.
دهخدا، علی اکبر. (1377). لغت­نامه دهخدا(دورۀ جدید). ج 3 و 11. تهران: دانشگاه تهران.
داعی­الاسلام، سید محمد علی. (1362). فرهنگ نظام. ج 2. تهران: دانش.
رامپوری، غیاث­الدین محمد. (بی‌تا). غیاث اللغات. به کوشش محمد دبیرسیاقی. ج 1. تهران: کانون معرفت.
صاحب بن عباد. (1414 ق‏). اسماعیل المحیط فی اللغة. محمدحسن‏ آل یاسین. الجزء السابع. بیروت‏: عالم الکتب‏.
صادقی، علی اشرف. (1390). «پژوهش­های لغوی: آوازه، مدری، آلنگ، آزیغ یا آریغ، میغ، مه». نامۀ فرهنگستان. (فرهنگ‌نویسی). بهمن­ماه. ش 4. صص: 68ـ 238.
صاوى، احمد بن محمد. (1427 ق). حاشیة الصاوى على تفسیر الجلالین.‏ الطبعه الرابعه. الجزء الاول. بیروت‏: دار الکتب العلمیة.
طبرسى، فضل بن حسن. (1372).‏ مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏. تحقیق: محمد جواد بلاغى‏. ج 3. تهران: ناصر خسرو.
عسکرى، حسن بن عبدالله.‏ (1400 ق). الفروق فی اللغة. تحقیق: عادل نویهض. بیروت‏: دار الافاق الجدیدة.
عمید، حسن. (1379). فرهنگ عمید. ج 1. تهران: امیرکبیر.
فره­وشی، بهرام. (1390). فرهنگ زبان پهلوی. تهران: دانشگاه تهران.
 ــــــــــــــــ  .(1380). فرهنگ فارسی به پهلوی. تهران: دانشگاه تهران.
قرطبى محمد بن احمد. (1364)‏. الجامع لأحکام القرآن. الجزء السادس. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى. (بی‌تا).‏ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار. تحقیق: محمدباقر محمودى و عبد الزهراء علوى‏. الجزء الثالث. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
محمد پادشاه (شاد). (1335). فرهنگ آنندراج. زیرنظر: محمد دبیر سیاقی. ج 1. تهران: کتابخانه خیام.
مرتضى زبیدى، محمد بن محمد. (1414 ق‏). تاج العَروس من جواهر القاموس‏. محقق: علی شیرى. الجزء التاسع عشر. بیروت‏: دارالفکر.
معین، محمد. (1386). فرهنگ لغت معین. ج 1 از دورۀ دو جلدی. تهران: آدنا: کتاب راه نو.
 معین، محمد و شهیدی، سیدجعفر. (1377). مقدمۀ لغت­نامۀ دهخدا(دورۀ جدید). تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
 مکنزی، د.ن. (1373). فرهنگ کوچک زبان پهلوی. مترجم: مهشید میرفخرایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
 میبدى، احمد بن محمد. (1371). کشف الأسرار و عدة الأبرار. به سعی و اهتمام: على­اصغر حکمت‏. ج 3. تهران: امیر کبیر.
 نفیسی، علی اکبر ناظم­الاطباء. (1355). فرهنگ نفیسی. با مقدمۀ محمد علی فروغی. ج 1. تهران: کتابفروشی خیام.