تأمّلی در چیستی ادبیات آیینی

نوع مقاله : مقاله مروری

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، مدرس دانشگاه فرهنگیان، کرمان، ایران

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه باهنر، کرمان ، ایران

10.22077/jcrl.2023.5178.1033

چکیده

ادبیات آیینی سابقة دیرینی در تاریخ ادبیات فارسی دارد که نشان‌دهندۀ اهمیت موضوعات و مفاهیم آیینی نزد شاعران و سخن‌پردازان فارسی‌زبان است. در گذشته درون‌مایۀ ادبیات آیینی کهن بیشتر بر اسطوره­ها، سنت­ها و آداب‌ورسوم فرهنگی تأکید می­کرد، اما از دورة اسلامی و به‌ویژه با روی کار آمدن حکومت­های شیعی، رنگ و بوی مذهبی گرفت. در دورة معاصر دربارة چیستی و ماهیت شعر آیینی تحقیقاتی انجام شده است که معمولاً جامعیت و مانعیت تعریف در آن لحاظ نشده است و گاهی در تعاریف ارائه­شده، ادبیات آیینی با ادبیات عرفانی، مذهبی یا تعلیمی خلط شده است. این پژوهش تلاش می‌کند تا با شیوة کتابخانه­ای و سند کاوی به بررسی چیستی ادبیات آیینی بپردازد و در حد توان، تعریفی جامع­ از ادبیات آیینی ارائه دهد. در ادامه، بعضی از گونه­های ادبیات آیینی بررسی و به‌طور اجمالی به ساختار و محتوای آن اشاره شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آذر، امیراسماعیل. (1388). شکوه عشق. دوم. تهران: سخن
آذرنوش، آذرتاش. (1379). فرهنگ معاصر فارسی عربی. نشر نی.
امین­پور، قیصر. (1383). سنت و نوآوری در شعر معاصر. اول. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
بهار، مهرداد. (1376). جستاری چند در فرهنگ روز ایران. تهران: فکر روز.
بختیاری، محمدرضا. (1395). «نگاهی به ادبیات آیینی عاشورایی از دیدگاه شاعران معاصر». کنگره بین­المللی زبان و ادبیات.
حبیبی، علیرضا و حسن­زاده میرعلی، عبدالله. (1400). «جامعه شناسی شعر آیینی در ایران». سبک­شناسی نظم و نثر فارسی. د14. ش64. صص2-16.
حسینی کازرونی، سید احمد. (1393). «نگاهی به ادبیات متعهد و تأثیر آن بر شعر مشروطیت». مطالعات ادبیات تطبیقی. س5. ش 18. صص135-152.
حیدری، زهرا. (1395). «بررسی صورت و معنی در شعر سید حمیدرضا برقعی». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. زاهدان: دانشگاه سیستان و بلوچستان.
خردمندپور، مسعود و نوریان، سیدمهدی. (1393). «مضامین تعلیمی در شعر آیینی». ادبیات تعلیمی. س6. ش 23. صص 17-38.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه دهخدا. دورۀ 16جلدی. تهران: دانشگاه تهران.
رمضانخانی، داوود. (1394). «تحلیل اشعار آیینی سید حسن حسینی». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. قزوین: دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره).
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1354). نقد ادبی. ج2. تهران: امیر کبیر.
سعدی، مصلح الدین. (1394). کلیات سعدی. تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: امیرکبیر.
سنگری، محمدرضا. (1391). پرسه در سایة خورشید. اول. تهران: سایة سخن
فردوسی، ابوالقاسم. (1394). شاهنامه فردوسی. تصحیح جلال خالقی مطلق. دورة 9‌جلدی. تهران: سخن.
فکوهی، ناصر. (1389). انسان و فرهنگ. تهران: جاوید.
کاظمی، محمدکاظم. (1389). ده شاعر انقلاب. دوم. تهران: سوره مهر.
کافی، محمدرضا. (1388). شرح منظومه ظهر. دوم. تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.
لنگرودی، شمس. (1389). تاریخ تحلیلی شعر نو. ششم. تهران: مرکز.
مجاهدی، محمدعلی. (1392). سیمای مهدی موعود در آیینه شعر فارسی. دوم. قم: جمکران.
مجاهدی، محمدعلی. (1390). شکوه شعر عاشورا در زبان فارسی. قم: زمزم هدایت.
محدثی خراسانی، زهرا. (1388) شعر آیینی و تأثیر انقلاب اسلامی بر آن. تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.