رده‌بندی مناسک گذر در قصه‌ها و افسانه‌های خراسان شمالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کوثر بجنورد، بجنورد، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد ادبیات روایی دانشگاه کوثر بجنورد، بجنورد، ایران

10.22077/jcrl.2023.6172.1046

چکیده

مسئله‎ای که پژوهش حاضر بدان می‎پردازد رده‎بندی مناسک گذر در قصه‎ها و افسانه‎های خراسان شمالی است؛ با طرح این پرسش‎ها که در قصه‎ها و افسانه‎های خراسان شمالی مناسک گذر را بر چه مبنایی می‎توان رده‎بندی کرد و هریک دارای چه ویژگی‎های انسان‎شناختی فرهنگی است؟ هدف پژوهش حاضر این است که با مطالعه دقیق قصه‎ها و افسانه‎های این ناحیه، مناسک گذر را به عنوان یکی از مؤلفه‎‌های انسان‎شناسی فرهنگی به پژوهشگران حوزة علوم اجتماعی، ادبیات و تاریخ معرفی نماید. بررسی‌ها به روش توصیفی - تحلیلی و با نظر به دیدگاه وان‌ژنپ انجام شده، حاکی از آن است که در این آثارچهار مؤلفة مهم مناسک گذر عبارتند از تولد، بلوغ، ازدواج و مرگ. با توجه به مراحلی که عابر گذار در گذر از این مؤلفه‌ها پشت سر می-گذارد، بویژه در ازدواج و مرگ، می‌توان به الگویی فرهنگی دست یافت. مناسک گذر ازدواج در این آثار برگرفته از زندگی عامة مردم خراسان شمالی و جزء فرهنگ ماندگار آن است و نمادی از برکت، اولاد فراوان، شادی و مسرت بسیار و برخورداری دیگر افراد از بخشی از این شادی و برکت می‌باشد. همچنین، تاثیر فرهنگ کشاورزی و دامداری بر برخی حرکات دسته‌جمعی و در حلقه‌های بزرگ، نشانه‌ای از اتحاد و هم‌گرایی قومی است. مناسک گذر مرگ نیز برگرفته از دین مردم این ناحیه و هماهنگ با فرهنگ آنهاست. با بررسی و تحلیل این آثار می‌توان کارکردهایی چون القای ارزش‌ها و سنت‌های اجتماعی، پیوند دادن عابر گذار به تقدس، کمک به سهل‌تر شدن گذر، تحکیم پیوندها و همبستگی گروهی را در انجام مناسک گذر برشمرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- اسدیان، محمد. (1399). آداب و آیین­های گذر انسان ایرانی. تهران: هنوز.
- اسکندری، حسین. (1381). شبانههای کویر، دفتری از افسانههای عامیانه «جلگه سنخواست». مشهد: محقق.
- امینی، فرح و عتیقه‎چی، نسرین. (1395). «نمادپردازی رنگ‎های سبز و قرمز در آیین ازدواج هرمزگان». پژوهشنامۀ فرهنگی هرمزگان، ش 12. د6. صص20- 38.
- بیتس، دانیل و  پلاگ، فرد. (۱۳95). انسان­شناسی فرهنگی. ترجمۀ محسن ثلاثی. چ 12. تهران: علمی.
- پانوف، میشل و پرن، میشل. (1382). فرهنگ مردم­شناسی. ترجمة عسکری خانقاه. تهران: سمت.
- توحدی، کلیم‎الله. (1379). درخت چهل دستان. مشهد: محقق.
- حاجیلو، فتانه و امیرقاسمی، مینو. (1390). نشانهشناسی مناسک گذر. تبریز: ستوده.
- خزاعی، حمیدرضا. (1382). افسانههای خراسان: اسفراین. ج7. مشهد: ماه‎جان.
- ذوالفقاری، حسن .(1395). «انواع بومی­سرودهای خراسان». جستارهای نوین ادبی. ش3. د49. صص127-154.
- ذوالفقاری، حسن و باقری، بهادر. (1399). افسانههای پهلوانی ایران. تهران: خاموش.
- رنجبر، محمود و ستوده، هدایت­الله. (1389). مردم­شناسی با تکیه بر فرهنگ مردم ایران. تهران: ندای آریانا.
- ریویر، کلور. (1379). درآمدی بر انسانشناسی. ترجمۀ ناصر فکوهی. تهران: نی.
- ساروخانی، باقر. (1381). مقدمهای برجامعه­شناسی خانواده. تهران: سروش.
- شکری، مریم. (1394). بررسی جنبه‎های انسان‎شناسی فرهنگی در ادبیات شفاهی مردم اسفراین. پایان‎نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.
- شکورزاده، ابراهیم. (1346). عقاید و رسوم عامه مردم خراسان. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- شفیع­آبادی، ندا. (۱۳۹4). قصه­های عامیانه خراسان شمالی همراه با تحلیل ساختاری. کرج: فرآیین.
- طبیبی، حشمت­الله. (1374). مبانی جامعه­شناسی و مردم­شناسی ایلات و عشایر تهران. تهران: دانشگاه تهران.
- عباسی، سیما؛ صفری، مهدی و عسگری، لیلا. (1396). «کارکردهای اسطوره‎شناختی آب در ایران باستان». آموزش محیط زیست و توسعۀ پایدار. س6. ش2. صص 117-166.
- عابدی، آلاله. (1393). آیین گذر در فرهنگ قوم ترکمن با نگاهی به قوم گالش در شرق گیلان. پایان‎نامه کارشناسی ارشد. گیلان: دانشگاه گیلان.
- فرضی، حمیدرضا؛ هاشم‎زاده، علی و دهقان، علی. (1398). «بررسی نشانه‎شناسی مناسک گذر در داستان گل و نوروز خواجوی کرمانی».  فصلنامۀ بهارستان سخن. س. ش45. صص 137-162.
- فریزر، جیمز جرج. (۱۳83). شاخه زرین. ترجمه کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
- قرایی­مقدم، امان­الله. (۱۳۸۲).  انسان­شناسی فرهنگی. تهران: ابجد.
- کتاب مقدس، عهد عتیق و جدید.
- کوپر، جی­سی. (1386). فرهنگ مصور نمادهای سنتی. تهران: فرهنگ نشر نو.
- گیلانی، نجم‎الدین؛ اکبری، مرتضی و یاری، سیاوش. (1396). «بررسی تحلیلی و تطبیقی سوگ­آیین‎های لُری و کُردی با سنت سوگواری در شاهنامه». ادبیات تطبیقی دانشگاه شهید باهنر کرمان. س9. ش17. صص 183- 205.
- ملک­زاده، حسن. (1391). مبانی انسانشناسی. تهران: علم.
- مهدوی­زاده، اولیاء. (1394). تحلیل و بررسی مردم­شناختی آیین‎های گذار روستای النگ. پایان‎نامۀ کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.
- میرصادقی، جمال. (1394). ادبیات داستانی. چ 7. تهران: سخن.