بررسی نمادها و آیین‌های تشرف در خسرو و شیرین نظامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی/ دانشگاه بیرجند

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند. بیرجند. ایران

10.22077/jcrl.2023.6463.1052

چکیده

آیین‌های تشرف مناسکی هستند که فرد با گذر از آنها به رشد و بالندگی درونی می‌رسد و با رهایی از منِ پیشین خود می‌تواند با شخصیتی پالایش‌یافته و نگاهی تازه و متعالی به مرحلة بعدی حیات خویش قدم بگذارد. داستان خسرو و شیرین به روایت نظامی، بسیاری از نمادها و آیین­های تشرف و پاگشایی را به نمایش می­گذارد. این پژوهش که به روش توصیفی - تحلیلی انجام شده‌است، بر آن است تا به شناسایی و تبیین نمادها و آیین‌های تشرف قهرمانان در منظومة خسرو و شیرین نظامی بپردازد. بر اساس یافته‌های تحقیق، انواع مراسم پاگشایی و آشناسازی، مانند نذر و دعا، نام‌گذاری، پرستاری آیینی، آموزش، سفر، آزمون، ریاضت، خلوت‌گزینی، شست‌و‌شوی آیینی، رازآموزی، تشییع و تدفین و... و مراحل سه­گانۀ آن (گسست، گذار و پیوست) را می‌توان در مقاطع چهارگانۀ زندگی (تولد، بلوغ، ازدواج/ پادشاهی و مرگ) دو قهرمان اصلی این داستان (خسرو و شیرین) مشاهده کرد..

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  • اتونی، بهروز. (1390). «پاگشایی قهرمان در حماسه‌های اسطوره‌ای». ادب‌پژوهی. ش16. صص105-81.
  • اسماعیلی، حسین. (1389). «داستان زال از دیدگاه قوم‌شناسی». تن پهلوان و روان خردمند: پژوهش‌هایی تازه در شاهنامه. ویراستة شاهرخ مسکوب. تهران: طرح نو.
  • الفت فصیح، سمیه، علی‌اکبر احمدی دارانی و تیمور مالمیر. (1399). «ساختار رمانس‌های منثور فارسی». متن‌پژوهی ادبی. ش86. صص53-29.
  • الیاده، میرچا. (1372). رساله در تاریخ ادیان. ترجمة جلال ستاری. تهران: سروش.
  • الیاده، میرچا. (1375). مقدس و نامقدس. ترجمة نصرالله زنگویی. تهران: سروش.
  • الیاده، میرچا. (1392). آیین‌ها و نمادهای تشرف: اسرار تولد و تولد دوباره. ترجمة مانی صالحی علامه. تهران: نیلوفر.
  • امیرقاسمی، مینو و فتانه حاجیلو. (1390). نشانه‌شناسی مناسک گذر. تبریز: ستوده.
  • بلوکباشی، علی. (1370). «پدیدارشناسی مناسک تشرف». نشر دانش. ش65. صص45-38.
  • بلوکباشی، علی. (1399). «تشرف، آیین» در دایره­المعارف بزرگ اسلامی. دسترسی از <https://cgie.org.ir/fa/article/224244>.
  • پری‌زاده، نسیم، حمیدرضا فرضی و رستم امانی. (1399). «بررسی نمادهای آشناسازی در برزونامه». فصلنامة علمی کاوش‌نامه. ش46. صص242-211.
  • جهازی، ناهید. (1397). «آیین‌ها و نمادهای تشرف و رازآموزی در افسانة ایرانی بلبل سرگشته». فرهنگ مردم ایران. ش52. صص125-99.
  • چایدستر، دیوید. (1380). شور جاودانگی. ترجمة غلامحسین توکلی. قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
  • حسن‌لی، کاووس و مصطفی صدیقی. (1386). «نگاهی به هفت پیکر از دیدگاه نمادگرایی در پوشش صوفیه». حافظ. ش39. صص26-22.
  • خدیش، پگاه. (1391). ریخت­شناسی افسانه­های جادویی. تهران: علمی و فرهنگی.
  • خدیش، پگاه و داوودی­مقدم، فریده. (1399). الگوهای روایی افسانه­ها و اسطوره­های ایرانی. تهران: سمت.
  • رضی، هاشم. (1379). «آیین رازآمیز میترایی». کتاب ماه هنر. ش27 و28. صص36-30.
  • ستاری، جلال. (1395). اسطورة عشق و عاشقی در چند عشقنامة فارسی. تهران: میترا.
  • شمیسا، سیروس. (1387). فرهنگ اشارات ادبیات فارسی. ویراست2. ج2. تهران: میترا.
  • شوالیه، ژان و آلن گربران. (1385). فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فضایلی. 5ج. تهران: جیحون.
  • عباسی، سمانه. (1398). «بررسی بن‌مایه‌های اساطیری در منظومه‌های عاشقانه (با تأکید بر هشت منظومه)». رسالة دکتری. دانشگاه سمنان.
  • عرب، منصوره و میرجلال‌الدین کزّازی. (1396). «نمادشناسی جامه‌های سرخ در ادب فارسی (از آغاز تا دورة مشروطه)». کاوش‌نامه. ش34. صص272-247.
  • فردوسی، ابوالقاسم. (1387). شاهنامة فردوسی، به کوشش سعید حمیدیان. مجلد چهارم (جلدهای هشتم و نهم). تهران: قطره.
  • فرضی، حمیدرضا و محمدرضا عابدی. (1393). «تحلیل بن‌مایه‌های اساطیری داستان شهریار بابل با شهریارزاده در مرزبان‌نامه». نشریة زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز. ش230. صص134-113.
  • فریزر، جیمز جرج. (1392). شاخۀ زرین: پژوهشی در جادو و دین. ترجمۀ کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
  • کتاک، فیلیپ ‌کنراد. (1386). انسان‌شناسی، کشف تفاوت‌های انسانی. ترجمة محسن ثلاثی. تهران: علمی.
  • کمبل، جوزف. (1377). قدرت اسطوره. ترجمة عباس مخبر. تهران: مرکز.
  • کمبل، جوزف. (1385). قهرمان هزار چهره. ترجمة شادی خسروپناه. مشهد: گل آفتاب.
  • کوپر، جی.سی. (1379). فرهنگ مصوّر نمادهای سنتی. ترجمة ملیحه کرباسیان. تهران: فرشاد.
  • نظامی، الیاس‌بن‌یوسف. (1378). خسرو و شیرین، تصحیح وحید دستگردی. تهران: قطره.
  • هاشم‌زاده، علی، حمیدرضا فرضی و علی دهقان. (1399). «تحلیل ژرف‌ساخت اسطوره‌ای داستان گل و نوروز با تکیه بر آیین‌ها و نمادهای آشناسازی». نشریة زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز. ش241. صص321-287.
  • هینلز، جان. (1368). شناخت اساطیر ایران. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی. بابل: کتابسرای بابل و تهران: چشمه.
  • Van Gennep, Arnold. (1960). The Rites of Passage. Translated by Monika B. Vizedom and Gabrielle L. Caffee. Chicago: The University of Chicago Press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار