بررسی «زبان شعر» در ترکیب‌بند عاشورایی موسوی گرمارودی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور - تهران ایران

10.22077/jcrl.2023.6549.1054

چکیده

سروده­های عاشورایی از رایج­ترین گونه­های شعر آیینی است که در آن‌ها جلوه­های متنوعی از این واقعه بزرگ مطرح می­شود. ترکیب‌بند‌ِ «آغاز روشنایی‌ِ آیینه‌» یکی از مهم‌ترین‌ اشعار علی موسوی گرمارودی در موضوع عاشورا و حماسة کربلاست که کارکردهای زبانی آن در پژوهش پیش­رو به شیوه توصیفی – تحلیلی، بررسی شده است. این پژوهش بر اساس یکی از الگوهای بررسی زبان شعر، در سه لایۀ بیرونی(آرایه‌های لفظی) میانی (صنایع معنوی) و لایۀ مرکزی (هسته زبان: معنا) انجام شده است. این الگو تمام جنبه‌های شعر و زوایای پیدا و پنهان آن را در برمی‌گیرد و در تحقیقات سبک‌شناسی نیز کاربرد دارد. یافته‌های تحقیق، دربارۀ این ترکیب­بند عاشورایی، نشان داد که این شعر در هر سه لایه به کمال نسبی رسیده است؛ البته بیشترین نمود هنری کلام در لایۀ بیرونی یعنی شگردهای علم بدیع به­ویژه «تکرار» است و سپس استفاده از آرایه‌های معنوی از قبیل تشبیه، استعاره، ایهام، کنایه و تناسب در کمیت و کیفیتی مطلوب دیده می‌شود که سهم تشبیه آن‌هم از نوع حسی، در این لایه بیشتر است. با این تمهیدات، اندیشه شاعر بهتر به خواننده منتقل می‌شود. همچنین برای تعمیق معنا در کنار شگردهای بلاغی از تمهیدات دستور زبان فارسی همانند همسان­سازی و جابه­جایی ارکان جمله نیز استفاده شده، شعر را در «تکنیک» و «معنا» به میزان قابل توجهی، ارتقا بخشیده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  • بهمنی‌مطلق، حجت‌اله و یهمنی‌مطلق، یدالله. (1391). «نگاهی به قصیده‌پردازی علی موسوی‌گرمارودی». سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). س5. ش2. صص 55-74.
  • پورنامداریان، تقی؛ رادفر، ابوالقاسم؛ شاکری، جلیل. (1391). «بررسی و تأویل چند نماد در شعر معاصر». ادبیات پارسی معاصر. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ش 1. صص 25-48.
  • خلیلی­جهانتیغ، مریم و دهرامی، مهدی. (1389). «مقایسه توازن موسیقایی و معنایی ردیف در غزلیات سعدی و عماد فقیه». فنون ادبی. س2. ش1. صص 17- 30.
  • دهرامی، مهدی و کمالی‌نهاد، علی‌اکبر. (1394). «حس شاعرانه در سوگ‌سروده‌های موسوی گرمارودی». انقلاب اسلامی(ویژه‌نامه نامه فرهنگستان). س1. ش2. صص 95- 117.
  • زرقانی، سیدمهدی. (1384). «یک الگو برای بررسی زبان شعر». مطالعات و تحقیقات ادبی. س2. ش5 و6 . صص 84-55.
  • زیلایی، عزیز و پاکدل، مسعود و منصوری، سیما و تدینی، منصوره. (1400). « تحلیل سبک شناسی ترکیب‌بند «با کاروان نیزه» علیرضا قزوه». زبان و ادب فارسیِ دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج. س13. ش 48. صص127- 163.
  • سلمانی­نژاد مهرآبادی، ساغر و سیف­، عبدالرضا. (1395). «بررسی اسطوره و انواع آن در شعر معاصر (با نگاهی به شعر موسوی گرمارودی)». پژوهشنامۀ نقد ادبی و بلاغت. س 5. ش 1. صص19-38.
  • شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1380). ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت. چاپ اول (ویرایش دوم). تهران: سخن.
  • شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1381). موسیقی شعر. چاپ هفتم. تهران: آگه.
  • شمیسا، سیروس. (۱۳۸۵). بیان. چ ۳. ویراست ۴. تهران: آگه.
  • صفوی، کورش. (1391). آشنایی با زبان­شناسی در مطالعات ادب فارسی. چاپ اول. تهران: علمی.
  • فالر، راجر و لاج، دیوید و یاکوبسن، رومن.  (1381). زبانشناسی و نقد ادبی. ترجمۀ مریم خوزان و حسین پاینده. چاپ دوم. تهران: نی.
  • فرشیدورد، خسرو. (1382). دستور مفصل امروز.چاپ اول. تهران: سخن.
  • قویمی، مهوش. (1383). آوا و القا، تهران: هرمس.
  • کزّازی، میرجلال‌الدین (1373) . بدیع، زیباشناسی سخن فارسی. چاپ سوم تهران: مرکز.  
  • کشتگر، رضا و حسینی کازرونی، سیداحمد و حمیدی، سیدجعفر. (1396). «باستان­گرایی(آرکائیسم) در اشعار نصرت رحمانی و علی موسوی گرمارودی». فصلنامه تخصصی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی(دهخدا). س10. ش35. صص35- 50.
  • موسوی گرمارودی، علی. (1388). آغاز روشنایی آیینه (ترکیب‌بند عاشورایی در پانزده بند). تهران: سوره مهر.
  • موسوی گرمارودی، علی. (1368). دستچین (گزیده 7 مجموعه شعر) تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  • نوریان، سیدمهدی و خردمندپور، مسعود. (1393). «مضامین تعلیمی در شعر آیینی». پژوهشنامه ادبیات تعلیمی. س6. ش23. صص17-38.
  • وحیدیان کامیار، تقی. (1367). وزن و قافیه شعر فارسی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  • همتیان، محبوبه. (1397). «حادثه محوری و هدف محوری در دو ترکیب‌بند عاشورایی (مقایسۀ ساختار بلاغی و محتوای دوازده بند محتشم و چهارده­بند قزوه)». نشریۀ ادبیات پایداری. س10. ش19. صص 380-402.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار