انگاره‌های تقدس در آیین‌های سوگند در فرهنگ ‌عامۀ کرمانشاه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه حکیم سبزواری

10.22077/jcrl.2023.6886.1072

چکیده

فرهنگ و باورهای عامه، بخشی مهم و اساسی از تمدن هر ملتی است و به دلیل ماهیت شفاهی آن، طی قرون و اعصار، زنده و پویا به حیات خود ادامه داده و از نسلی به نسلی منتقل شده است. فرهنگ و باورهای عامه که ریشه‌ای دیرپا و کهن دارد، با مظاهر مختلف فرهنگی ازجمله اسطوره، حماسه، زبان و... در ارتباطی تنگاتنگ است. نگارنده در این پژوهش با روش تحلیلی و میدانی و با هدف نیل به ریشه‌های آیین‌های سوگند در فرهنگ عامۀ کرمانشاه، به بررسی و تحلیل ارتباط باورهای عامۀ آیینی و نجومی عشایر کرمانشاه (با تمرکز بر ایل‌های سنجابی، کلهر و گوران) با اساطیر پرداخته است. برآیند تحقیق، گویای آن است که احترام به آسمان و سوگند به آن، اعتقاد به داوری خورشید و دعا به درگاه آن، سوگند به اوقات خورشید و ماه و آیین سوگند هفت‌گام، اصلی‌ترین اعتقادات تنجیمی در ایل‌های مورد مطالعه است که این باورها، ریشه در اعتقادات اساطیری ایران و آیین‌هایی مثل زروانیسم، مهرییسم و دین زرتشتی دارد. گفتنی است که معتقدات بین‌النهرین نیز در شکل‌گیری بسیاری از این باورها تأثیر نهاده و در دوره‌های متأخر، تأثیر باورهای اسلامی نیز قابل مشاهده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم. ترجمۀ محمدمهدی فولادوند. تهران: پیام عدالت.
اسکندری شرفی، فرشاد و مبارک، وحید. (1400). «بازتاب باورهای نجومی در اشعار عماد فقیه کرمانی». پژوهش‌نامۀ متون ادبی دورۀ عراقی. د2. ش1. صص 22-1.
الیاده، میرچا (1389)، رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: سروش.
انجوی شیرازی، سیدابوالقاسم و محمود ظریفیان. (1371). گذری و نظری در فرهنگ مردم. تهران: اسپرک.
انوشه، حسن. (1376). فرهنگ‌نامۀ ادبی فارسی. دانش‌نامۀ ادب فارسی (2). تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
بهار، مهرداد. (1386). پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ ششم. تهران: آگه.
بیهقی، حسینعلی. (1365). پژوهش و بررسی فرهنگ عامۀ ایران. مشهد: آستان قدس رضوی.
پرنیان، موسی. (1374). فرهنگ عامۀ کرد (کرمانشاه). پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.
جعفری قریه‌علی، حمید. (1392). «هفت کاخ کاووس و نردبان آیین مهری». فصل‌نامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. س 9. ش 31: 127-99.
جلالی مقدم، مسعود. (1384). آیین زروانی. تهران: امیرکبیر.
جیحون‌آبادی، نعمت‌الله. (1361). حق الحقایق یا شاهنامۀ حقیقت. با ویرایش و مقدمۀ محمد مکری. تهران: طهوری.
حلبی، علی‌اصغر. (1378). سی قصیده از ناصرخسرو. چاپ نهم. تهران: پیام نور.
دادگی، فرنبغ. (1369). بندهشن. گزارش مهرداد بهار. تهران: توس.
روایت داراب برزو. (1384). پیوست به کتب آیین زروانی. مسعود جلالی‌مقدم. تهران: امیرکبیر.
روح‌الامینی، محمود. (1368). مبانی انسان‌شناسی. تهران: عطار.
زرگری، فاطمه. (1400). «جایگاه باورهای تنجیمی در کیهان‌شناسی عجایب‌نامه‌نویسان (قرون چهارم تا هشتم هجری)». تاریخ ایران. د 14. ش1. پیاپی 30. صص 163-143.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1377). ارزش میراث صوفیه. چاپ هشتم. تهران: امیرکبیر.
زمردی، حمیرا. (1382). نقد تطبیقی ادیان و اساطیر در شاهنامۀ فردوسی. خمسۀ نظامی و منطق‌الطیر. تهران: زوار.
زنر، آرسی. (1384 الف). زروان یا معمای زرتشتی‌گری. ترجمۀ تیمور قادری. تهران: امیرکبیر.
زنر، آرسی (1384 ب). طلوع و غروب زردشتی‌گری. ترجمۀ تیمور قادری. تهران: امیرکبیر.
ساوینا، و. ایی. (1380). «نام اقوام در جغرافیای ایران». ترجمۀ حسین مصطفوی گرو. نامۀ فرهنگستان. د 5. ش2: 182-165.
سلطانی، محمدعلی. (1374). جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان. تهران: سها.
شوالیه، ژان و آلن گربران. (1379). فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
صفی‌زاده، صدیق. (1375). نامۀ سرانجام یا کلام خزانه. تهران: هیرمند.
صرفی، محمدرضا و افاضل. راضیه. (1389). «بازتاب باورهای نجومی در خمسۀ خواجوی کرمانی». کهن‌نامۀ ادب پارسی. د 1. ش2. صص 76-53.
صمدی، مهرانگیز. (1367). ماه در ایران از قدیمی‌ترین ایام تا ظهور اسلام. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1368). از گونه‌ای دیگر. تهران: مرکز.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1369). آیین و فرهنگ رازآمیز مهر (مجموعه مقالات پیرامون شاهنامه). به کوشش مسعود رضوی. تهران: جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران.
گرگانی‌نژاد، محبوبه و میرشفیعی، سیدمحمد. (1401). «مطالعۀ نماد آسمان در قرآن، اساطیر، ادبیات، عرفان و هنر ایران». جستارنامۀ فرهنگ و هنر اسلامی. د 1. ش1. صص 21-8.
محجوب، محمدجعفر. (1387). ادبیات عامیانۀ ایران (مجموعه مقالات دربارۀ افسانه‌ها و آداب‌ورسوم مردم ایران). به کوشش حسن ذوالفقاری. چاپ سوم. تهران: چشمه.
محمودی مینایی، احمد. (1375). آسمان در فرهنگ و باورهای عامیانۀ مردم شمال خراسان. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.
مردوخ کردستانی، محمد. (بی‌تا). تاریخ مردوخ. ج1. بی‌جا: چاپ‌خانۀ ارتش.
معین، محمد. (1388). فرهنگ فارسی. ج4. تهران: امیرکبیر.
میتفورد، میراندا بوروس. (1394). دایره‌المعارف مصور نمادها و نشانه‌ها. ترجمۀ معصومه انصاری و حبیب بشیرپور. تهران: سایان.
مینوی خرد. (1380). ترجمۀ احمد تفضلی. تهران: توس.
میهن‌دوست، محسن. (1380). پژوهش عمومی فرهنگ عامه. تهران: توس.
واحددوست، مهوش. (1387). نهادینه‌های اساطیری در شاهنامۀ فردوسی. چاپ دوم. تهران: سروش.
ورمازرن، مارتین. (1383). آئین میترا. ترجمۀ بزرگ نادرزاده. چاپ چهارم. تهران: چشمه.
ویدن گرن، گئو. (1373). دین‌های ایران. ترجمۀ منوچهر فرهنگ. تهران: آگاهان ایده.
همتی، فریبا. (1388). بررسی ادبیات کودکان در فرهنگ عامۀ کرمانشاه. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور تهران.
همراهیان، طاهره. (1398). تأثیر شاهنامه بر ادبیات عامۀ کرمانشاه. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه رازی کرمانشاه.
یاحقی، محمدجعفر. (1391). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
یسنا، بخشی از کتاب اوستا. (1380). تفسیر و تألیف ابراهیم پورداوود. تهران: اساطیر.
یشت‌ها. (1381). تفسیر و تألیف ابراهیم پورداوود. تهران: اساطیر.