کارکرد زبان استعاری در جنگ تعزیه فاخر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی

10.22077/jcrl.2024.6738.1060

چکیده

نوحه و تعزیه برای امام حسین(ع)در دورۀ قاجار به رشد قابل ملاحظه‌ای رسید و چون مخاطب این شعر، عموم مردم بود، کوشید تا ساده‌ترین و اثرگذارترین قالب‌ها و اوزان را داشته باشد، و چون اندیشة دینیِ گوینده و شنونده را دربرمی‌گرفت به نظم و صراحت روی آورد. نکته در اینجاست که شکل ادبی زبان نیز، متاثر از اندیشه و بی‌تکلف و تعقید، به کاربردهای بیانیی از تشبیه و استعاره و...روی آورد که بتواند محمل بینش و نگرش نویسنده و مخاطبانش باشد. در این تحقیق توصیفی – تحلیلی، روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای، روش تحلیل داده‌ها، کیفی، و روش استدلال استقرایی است و به بررسی استعاره‌های دیوان ملاعلی فاخر پرداخته و کوشیده‌است به دریافتی از تفکر دینی شاعر و گرایش مردم و تناسب بین آن‌ها، دست یابد. یافته‌ها نشان می‌دهند که نوحه‌ها و مرثیه‌های ملاعلی با محوریت مظلومیت‌سرایی، دربردارندة گفتمان عاشورایی، مذهبی و دینی و با زبانی ساده و کم تصویر، پربار از عاطفة حزن هستند. گرایش قلبی شاعر به تفکر شیعی، نوحه های او را به جایگاه بیان ایمانش به امامت امیرالمومنین بدل‌کرده‌است. شاعر از میان استعاره‌ها، استعارة مصرحه را برگزیده و اغلب برای بیان مقامات معنوی و دنیوی، مهر به حضرت فاطمه و پهلوانی امام علی(ع) به کار بسته است. غلبه در کاربرد آن‌ها با ترکیب‌های وصفی و اضافیی (پَهلوِ عرصۀ شجاعت- عالم همه اسرار، محرم راز نهان) است که به مبالغه و گاهی به اغراق نیز می‌انجامد. پنج استعاره به حضرت نبوی ( اشرف خلق دو جهان، رسول دو سرا) و کمترین تعداد به حضرت زینب اختصاص یافته است

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آقابابایی، سمیه و زمانی، محمدمهدی. (1402). «بررسی فرانقش­های زبانی در مرثیه­های احمد شاملو و سهراب سپهری». پژوهشنامه زبان ادبی. د1. ش2. صص 123-146.
آهنی، غلامحسین. (1357). معانی بیان. تهران: مدرسۀ عالی ادبیات و زبان­های خارجی.
احمدنژاد، کامل. (1372). فنون ادبی. تهران: پایا.
امین شیرازی، احمد. (1373). آیین بلاغت. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
باباصفری، علی‌اصغر و نصری، نرگس. (تابستان 1395). «مرثیه اجتماعی در شعر معاصر». مطالعات زبان و ادبیات غنایی. س6. ش19. صص 27-42.
باقری، مهری. (1377). تاریخ زبان فارسی. چ4. تهران: قطره.
تلطف، کامران. (1393). سیاست نوشتار. مترجم: مهرک کمالی. تهران: نامک.
خالقی مطلق، جلال. (1388). گل رنجهای کهن. به کوشش علی دهباشی. تهران: ثالث.
ذوالفقاری، محسن. (1381). از زهره تا بامداد خمار. اراک: دانشگاه اراک.
رجایی، محمدخلیل. (1353). معالم البلاغه. شیراز: دانشگاه شیراز.
سعادتی، مسعود. (1401). «بررسی حرکت شعر عاشورایی قرن معاصر از مرثیه به حماسه». بهار ادب. د15. ش6. صص 1-22.
سعادتی­نیا، زهرا. (1399). «مقایسة مرثیه در ادب فارسی و عربی». مطالعات ادبیات تطبیقی. س14. ش56. صص 215-236.
شفیعی­کدکنی، محمدرضا. (1380). ادوار شعر فارسی. تهران: 1380.
شمیسا، سیروس. (1378). کلیات سبک شناسی. چ5. تهران: فردوس.
شمیسا، سیروس. (1385). بیان. ویرایش سوم. تهران: میترا.
طبسی، رفیع بن عبدالواحد. (1391). حدیقه­البدایع. به تصحیح وحید مبارک و درگاهی. تهران: یاردانش.
فردوسی، ابوالقاسم. (1386). (شاهنامه). به تصحیح خالقی مطلق. تهران: کانون فردوسی وابسته به دایره المعارف بزرگ اسلامی.
فاخری، ملاعلی. (1395). جُنگ تعزیۀ فاخر. مازندران: فرهنگ و ارشاد اسلامی.
قلعه­قبادی، داریوش و همکاران. (1396). «بازتاب اخلاق در مفاهیم تعلیمی مرثیه­های دفاع مقدس». پژوهش­های اخلاقی. س8. شماره ویژه­نامه.
قلعه­قبادی، داریوش و همکاران. (1398). «بررسی و مقایسة مرثیة سه نسل از شاعران معاصر». بهار ادب. د 12. ش2. صص 189-208.
کافی، غلامرضا. (1388). شرح منظومۀ ظهر. چ2. تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.
کرمی، اکرم. (1389). عرفان در ادبیات عاشورایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
کزازی، میرجلال­الدین و رادمرد، مصطفی. (1399). «تحلیل مرثیه­سرایی در شاهنامه فردوسی و شاهنامه کردی». ادبیات پهلوانی. س4. ش7. صص 71-98.
مجموعه مقالات همایش ملی فاخر و زادة فاخر. (1396). مازندران. ساری. شلفین. ادارة فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران.
مرادی، سکینه و ریاحی­زمین، زهرا. (1398). «مرثیه زیدری نسوی درباری یا شخصی». نثرپژوهی ادبی. د22. ش 154. صص 133-146.
نجفقلی میرزا، آقا سردار. (1362). درّة نجفی. تهران: فروغی.
یارمحمدی، لطف­الله. (1383). گفتمان شناسی رایج و انتقادی. تهران: هرمس.