کفتارِ جادو در متون زرتشتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

فرهنگستان زبان و ادب فارسی

10.22077/jcrl.2024.6874.1071

چکیده

در متون دورۀ میانه و نو، و در میان نیروهای اهریمنی، از موجودی مادینه به نام کفتار سخن رفته است. در این مقاله آثار مکتوب کهن، اساطیر، فرهنگ عامه و داستان‌ها برای رسیدن به دریافتی روشن از هویت، کارکرد و جایگاه کفتار پژوهش شده است. آنچه از پژوهش به‌دست آمد، کفتار را در شمار نیروهای شرّرسان مادینه با عملکردی فریب‌کارانه، بهره‌گیری از جادو با هدف دشمنی با آفرینش نیک و زادآوری جای می‌دهد.
کلیدواژه‌ها: کفتار، جادوگر، جگرخوار، پازند، زند خرده‌اوستا، روایات داراب هرمزدیار، هند، داکین، آل، پیکرگردانی.
در متون دورۀ میانه و نو، و در میان نیروهای اهریمنی، از موجودی مادینه به نام کفتار سخن رفته است. در این مقاله آثار مکتوب کهن، اساطیر، فرهنگ عامه و داستان‌ها برای رسیدن به دریافتی روشن از هویت، کارکرد و جایگاه کفتار پژوهش شده است. آنچه از پژوهش به‌دست آمد، کفتار را در شمار نیروهای شرّرسان مادینه با عملکردی فریب‌کارانه، بهره‌گیری از جادو با هدف دشمنی با آفرینش نیک و زادآوری جای می‌دهد.
کلیدواژه‌ها: کفتار، جادوگر، جگرخوار، پازند، زند خرده‌اوستا، روایات داراب هرمزدیار، هند، داکین، آل، پیکرگردانی.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آساتوریان، گارنیک. (1393). «آل» در دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران. ج1. تهران: دائره‌المعارف بزرگ اسلامی. صص 167-172.
آموزگار، ژاله. (1386). تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.
آنندراج. محمد پادشاه (شاد). فرهنگ آنندراج.
اسدی طوسی. ابونصر علی بن احمد. (1354). گرشاسب‌نامه. تصحیح حبیب یغمایی. تهران: طهوری.
افتخاری، نیره. (1394). «جن در فرهنگ مردم» در دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران. ج3 تهران: دائره‌المعارف بزرگ اسلامی. صص 205-211.
پورداود، ابراهیم. (1378). گات‌ها. تهران: اساطیر.
پورداود، ابراهیم. (1377). یشت‌ها. تهران: اساطیر.
جعفری قنواتی، محمد. (1394). «جادو III، IV» در دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران. ج3. تهران: دائره‌المعارف بزرگ اسلامی. صص 84-105.
خاوری، محمدجواد. (1395). قصّه‌های هزاره‌های افغانستان. با همکاری حامده خاوری. کابل: تاک.
دهخدا، علی‌اکبر. (1386). امثال‌وحکم. تهران: امیرکبیر.
رامایانا. (1388). والمیکی. بازسرودۀ گردهر داس (به فارسی). به کوشش عبدالودود اظهر دهلوی و عبدالحمید ضیایی. دهلی‌نو: مرکز تحقیقات فارسی رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران.
رامایانا. (1401). والمیکی. باز سرودۀ ملّامسیح پانی‌پتی (به فارسی). تصحیح عبدالحمید ضیایی. تهران: سفیر اردهال.
روایات داراب هرمزدیار. نسخۀ خطی مجلس شورای ملّی. ش13742.
سفرنامۀ ابن‌بطوطه. (1376). ترجمۀ محمدعلی موحّد. تهران: آگه.
ضیایی، عبدالحمید. (1388). مقدمه بر: رامایانا. والمیکی. سرودۀ گردهر داس (به فارسی). به کوشش عبدالودود اظهر دهلوی و عبدالحمید ضیایی. دهلی‌نو: مرکز تحقیقات فارسی رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران.
ضیایی، عبدالحمید. (1401). مقدمه بر: رامایانا. والمیکی. باز سرودۀ ملّامسیح پانی‌پتی (به فارسی). تصحیح عبدالحمید ضیایی. تهران: سفیر اردهال.
غیاث‌اللغات. غیاث­الدین محمد رامپوری.
قرایی، فیاض. (1388). ادیان هند. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
لغت‌نامۀ دهخدا.
منصوری، یدالله. (1398). فرهنگ زبان پهلوی. ج3. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
ناصرخسرو قبادیانی. (1357). دیوان اشعار. به کوشش مجتبی مینوی و مهدی محقق. تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل، شعبۀ تهران.
وندیداد. (1391). ترجمۀ محمد داعی‌الاسلام. تهران: کتابخانه دانش.
Avesta. (1896). (ed.) Karl F. Geldner. Stuttgart: W. Kohlhammer.
Bartholomae. Christian. (1904). Altiranisches Wörterbuch. Straβburg: Karl J. Trübner.
Chandra. Suresh. (1998). Encyclopaedia of Hindu Gods and Godesses. Delhi: Sarup & Sons.
Dhabhar. Ervad Bamanji Nassarvanji. (1963). Translation of Zand-I Khūrtak Avistāk. Bombay.
Pazend Texts. (1909). collected & collated by Ervad Edalji kersaspji Antia. Bombay: Duftur Ashkara Press.
Ramayana: http://www.valmikiramayan.net/
Vendidad. (1907). (ed.) Dastur Hoshang Jamasp. Vol. 1. Bombay: Government Central Book Depot.
Williams. George M. (2003). Handbook of Hindu Mythology. New York: Oxford.
Zand-I Khūrtak Avistāk. (1927). (ed.) Dhabhar. Ervad Bamanji Nasarvanji. Bombay: Fort.