گونه شناسی اشعار عاشورایی (با تمرکز بر اشعار عاشورایی یزد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان تهران، ایران.

10.22077/jcrl.2024.6968.1077

چکیده

اشعار عاشورایی از نظر لحن، ساختار و کاربرد در اشکال متنوع و با درون‌مایۀ سوگ، با رویکرد عرفانی، حماسی، اخلاقی و اجتماعی و گاه با تلفیقی از این رویکردها عرضه می‌شوند. در این جستار با روش توصیفی-تحلیلی و استشهادی، وجوه زیبایی و عجین بودن عواطف و خیال شاعر عاشورایی با رویداد تاریخی در انواع شعر عاشورا بیان می‌شود. نتایج حاکی از آن است که گونه‌های اشعار عاشورایی با صراحت، سادگی زبان، حقیقت، پیام و مضمون‌پردازی صمیمی،... درآمیخته‌است که با توجه به طبع، ذوق و توفیق شاعر و همچنین عنایت اهل‌بیت، شکل مورد نظر شعر عاشورایی گاه به سان اثری کلاسیک و گاه با تلفیقی از آواز و شیوایی موسیقی شعر در محفل سیدالشهدا(ع) ترسیم می‌شود که همین ابتکار منجر به آفرینش گونۀ خاصی از این نوع شعر می‌شود. عناصر زبان، موسیقی، تخیل و عاطفه در انواع گونه‌‌های شعر عاشورایی یزد در فلسفۀ عاشورا، کارکرد توضیحی دارند و تصاویر بر پایۀ معرفت حسّی و اصل تداعی استوار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم          
امین فروغی، مهدی. (1392). شعر و موسیقی در نوحه‌های تهران. تهران: فرهنگ اسلامی.      
انصاری، نرگس. (1389). عاشورا در آیینۀ شعر معاصر. تهران: مجتمع عاشورا.         
الهام‌‌بخش، سیدمحمود؛ میرجلیلی، محمدعلی؛ احرامیان، علیرضا. (1379). حرف‌ ماندگار. یزد: آموزش‌وپرورش.  
بلوکباشی، علی. (1381). «فراز و فرود نمایش قدسیانه در فرایند تحولات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعۀ ایران». مجلۀ ماه هنر. ش 43و 44. صص22-43.                              
پورنامداریان، تقی. (1364). داستان پیامبران در کلیات شمس. تهران: علمی‌وفرهنگی.  
پورنامداریان، تقی و دیگران. (1391). «بررسی و تأویل چند نماد در شعر معاصر»، نشریۀ ادبیات پارسی معاصر. س2. ش1. صص25-48.                       
ثروتیان، بهروز. (1369). بیان در شعر فارسی. تهران: برگ.           
جانب‌اللهیف، محمدسعید. (1373). نخل‌بندی و نخل‌گردانی در میبد. تهران: معلم.    
چلکووسکی، پیترجی. (1367). تعزیه هنر بومی ایران. ترجمۀ داود حاتمی. تهران: انتشارات.   
خالقی، روح‌الله. (1381). سرگذشت موسیقی ایران. تهران: صفی‌علیشاهی.   
دهخدا، علی‌اکبر. (1373).  لغت‌نامه. تهران: دهخدا.      
سعادت، مصطفی. (1398). «رابطۀ تابوت‌وارۀ نخل با درخت خرما». فرهنگ یزد. س1. ش4. صص 26-9.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (1386). زمینه‌های اجتماعی شعر فارسی. تهران: اختران.    
شمیسا، سیروس. (1383). انواع ادبی. تهران: فردوس.    
صادقی، میمنت. (1376). واژه‌نامۀ هنر شاعری. تهران: کتاب مهناز.
صادقی، مهدی؛ صادق‌زاده، محمود؛ عزیزالله توکلی. (1399). «مضامین تعلیمی در اشعار عاشورایی یزد». مجله زبان‌و ‌ادبیات فارسی دانشگاه آزاد سنندج. ش39. صص 194-165.
صادقی، مهدی؛ صادق‌زاده، محمود؛ عزیزالله توکلی. (1399). «زیبایی آواز ‌و‌ دستگاه موسیقی در اشعار عاشورایی یزد در قالب نوحه». مجله فنون ادبی اصفهان. ش4(پیاپی33). صص133-152.       
صادقی، مهدی و رضایی، فضل‌الله. (1401). «جلوه‌های اندیشۀ اشعار عاشورایی یزد در قاب حماسه و عرفان». کنفرانس مطالعات زبان و ادبیات بین‌المللی لهستان. صص 20-1.          
صادقی، مهدی؛ صادق‌زاده، محمود؛ مؤمنی، زکیه. (1401). نغمۀ عشق در حسینیۀ ایران. یزد: سیدعلیزاده.           
صادقی، مهدی. (1401). حماسۀ سروها. یزد: حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس.
فتوحی، عباس. (1373). تذکرۀ شعرای یزد. یزد: موسسه‌انتشارات.
کافی، غلامرضا. (1386). شرح منظومۀ ظهر. تهران: مجتمع عاشورا.          
کزازی، میرجلال‌الدین. (1373). زیبایی‌شناسی سخن پارسی (معانی). تهران: نشر مرکز.           
کزازی، میرجلال‌الدین. (1386). زیبایی‌شناسی سخن پارسی (بیان). تهران: نشر مرکز. 
گل‌محمدی، حسن. (1366). عاشورا و شعر فارسی. تهران: اطلس. 
مجاهدی، محمدعلی. (1386). کاروان شعر عاشورا. قم: پژوهشکده تحقیقات اسلامی.
محتشم‌کاشانی، علی‌بن‌احمد. (1387). دیوان محتشم. تصحیح اکبر بهداروند. اصفهان: قائمیه.   
محمدزاده، مرضیه. (1383). دانش‌نامه شعر عاشورایی. ج1و2. تهران: ادراۀ ارشاد اسلامی.       
مهرابی، عالیه. (1395). واژه را به اوج می‌برم (اشعار شاعران جوان یزد). یزد: کتاب‌آرای پیشگام.          
ناتل‌خانلری، پرویز. (1361). وزن شعر فارسی. تهران: طوس.