نگاهی به چیستی شعر آیینی

نوع مقاله : مقاله مروری

نویسندگان

1 دانشگاه اصفهان

2 گروه زبان و ادبیات دانشگاه اصفهان

10.22077/jcrl.2023.6379.1050

چکیده

شعر آیینی به عنوان یکی از کهن ترین انواع ادبی، از نظر ظرفیت و تنوع محتوایی، بیش از سایر انواع، در عرصۀ ادبیات ظاهر شده است. چرا که بیش از هر نوع ادبی دیگری، باورها، افکار ، احساسات ملی و گاه فراملی و دینی را پیش روی مخاطب می گذارد. اشعار شاعران ایرانی، از روزگاران کهن تا به امروز، به خوبی سیر تغییرات این نوع ادبی را نشان داده است. در این پژوهش با بررسی پیشینۀ شعر آیینی، مسیر تحول معنایی آن را بررسی می‌کنیم. سپس با ارائۀ تعریفی جامع از شعر آیینی و مشخص نمودن جایگاه آن در زبان فارسی، به تحلیل و بررسی مولفه‌های آن خواهیم پرداخت. گردآوری اطلاعات در این پژوهش به صورت کتابخانه ای و شیوۀ آن به صورت تحلیلی است. در این پژوهش، شعر آیینی در گذشته و معاصر مورد مقایسه قرار گرفته است و با توجه به این که این نوع شعر، امروزه دایرۀ معنایی وسیع‌تری دارد؛ شعر آیینی پس از انقلاب مبنای تحلیل شعرآیینی معاصر قرار داده شده است. شعر آیینی به انواع اشعار توحیدی، ماورایی، رهایی، ولایی و شعر پایداری تقسیم می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آرین‌پور، یحیی. (1382). از نیما تا روزگار ما (تاریخ ادب فارسی معاصر). جلد سوم. تهران: انتشارات زوّاره.
آهمه، ماهرخ. (1395). «ادبیات عاشورایی، سیر تحول و تکامل آن در ادب فارسی». معارف حسینی. ش3. صص 129- 147.
امین‌پور، قیصر. (1399). مجموعه کامل اشعار (دستور زبان عشق، گلها همه آفتابگردانند، آینه‌های ناگهان، تنفس صبح، مثل چشمه مثل رود، به قول پرستو، منظومه ظهر روز دهم). تهران: انتشارات مروارید.
اعتصامی، پروین. (1381). دیوان اشعار با مقدمۀ ملک‌الشعرای بهار. به کوشش حسن احمدی گیوی. تهران: قطره.
امامی، نصرالله. (1369). مرثیه‌سرایی در ایران. اهواز: جهاد دانشگاهی.
بهداروند، محمدمهدی. (1380). «ویژگی ادبیات دینی». کیهان فرهنگی. ش177. صص 9-13.
برقعی، سید حمیدرضا. (1393). قبلۀ مایل به تو. تهران: فصل پنجم.
برقعی، سید حمیدرضا. (1392). طوفان واژه­ها. تهران: فصل پنجم.
تفضلی، احمد. (1376). تاریخ ادبیات پیش از اسلام به کوشش ژاله آموزگار. تهران: سخن.
جوادی آملی، عبدالله. (1373). شریعت در آینه معرفت. تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
چهرقانی، رضا و ذوالقدر، محبوبه. (1399). «جلوه‌های تأثیر قرآن و حدیث در شعر معاصر ایران». دهمین همایش ملی پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی. صص375-388.
حبیبی، علیرضا و حسن‌زاده میرعلی عبدالله. (1400). «جامعه‌شناسی شعر آیینی در ایران؛ مطالعۀ موردی: شعر معاصر فارسی چهار دهۀ اخیر، ادبیات و زبان‌ها». بهار ادب. ش64. صص2-16.
حجاجی کهجوق، عزیز. (1400).قصص الشعرا. تهران: آیدین.
خاقانی شروانی، افضل‌الدین بدیل بن علی. (1386). دیوان اشعار. به تصحیح ضیاءالدین سجادی. تهران: زوار.
دهخدا، علی‌اکبر. (1373) «آیین» در لغت‌نامه. ج 1. زیر نظر جعفر شهیدی و محمد معین. تهران: روزنه.
راجی کرمانی، بمانعلی. (1383). حملۀ حیدری. ج1. مقدمۀ یحیی طالبیان و محمود مدبری، کرمان.
رادمرد، صدیقه. (1394). «بررسی بازتاب بعضی اوصاف ولایی امام رضا (ع) در شعر شهریار». مجموعۀ مقاله‌های دهمین همایش بین‌المللی ترویج زبان و ادب فارسی. دانشگاه محقق اردبیلی.
 رودکی سمرقندی، ابوعبدالله جعفر بن محمد. (1376). دیوان اشعار. تهران: نگاه.
زیلابی، عزیز و همکاران. (1401). «تحلیل سبک‌شناسی اشعار آیینی شاعران پس از انقلاب». سبک‌شناسی نظم و نثر پارسی. د 15، شمارۀ پیاپی 73. صص 23- 43.
سادات ناصری، سید حسن. (1364). «به آیین‌ترین مرثیه». کیهان فرهنگی. ش 19. صص22-27.
سعدی، مصلح الدین. (1342). غزلیات. به کوشش محمدعلی فروغی. تهران: اقبال.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدودبن آدم. (1381). دیوان اشعار به قلم بدیع‌الزمان فروزان‌فر. تهران: نگاه.
سنگری، محمدرضا. (1383). «ادبیات پایداری». فصلنامه شعر. ش 39. صص 45-54.
 فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه فردوسی. به کوشش جلال خالقی مطلق. دفتر اول. نیویورک: نشر Bibliotheca persica.
شمیسا، سیروس. (1382). کلیات سبک‌شناسی. تهران: میترا.
شمیسا، سیروس؛ قلعه قبادی، داریوش؛ مدرس‌زاده، عبدالرضا. (1398). «بررسی و مقایسۀ مرثیۀ سه نسل از شاعران معاصر». بهار ادب. س12. ش2. صص 189-208.
شهریار، محمدحسین. (1376). دیوان اشعار. نگاه: تهران.
عبدی، رضا و نعمتی قزوینی، معصومه. (1397). «غدیر از منظر شعر آیینی عراق». پژوهشنامه علوی. س9. ش2. صص 120-142.
قبادیانی، ناصرخسرو. (1357). دیوان اشعار. به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق. تهران: انتشارت موسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل کانادا.
کاظمی، محمدکاظم. (1387). «شعر مذهبی بایدها و نبایدها». شعر. ش 63. صص 8-11.
کزازی، میر جلال. (1361). جستارهایی در فرهنگ و ادب ایرانیان. تهران: مرکز.
مؤتمن، زین‌العابدین. (1364). شعر و ادب پارسی. تهران: زرین.
مجاهدی، محمدعلی. (1394). «تأملی بر شعر آیینی». میرداماد. صص 75-81.
 مجاهدی، محمدعلی. (1387). سیری در قلمرو شعر نبوی. تهران: معاونت امور فرهنگی مجمع جهانی اهل‌بیت (ع).
مجاهدی، محمدعلی. (1386). «کیان شعر آیینی در زبان فارسی». نشریه زبان و ادبیات. ش 53. صص 42-53.
محمدپور، اسماعیل. (1387). «بر موج آهو». شعر. ش 63. صص 42-45.
مرادی، کبری. (1391). «این غزل گریه­ها که می­بینی». امامت پژوهِی. ش 5. صص 20- 49.
مردانی، فیروز. (1381). «مرثیه‌سرایی در ادبیات فارسی». کیهان فرهنگی. ش 197. صص 46-49.
مولوی، جلال‌الدین. (1397). مثنوی معنوی. به کوشش کریم زمانی. دفتر دوم. تهران: اطلاعات.
نظامی، ابو محمد یوسف. (1376). مخزن‌الاسرار با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: نشر قطره.