بسیاری از دانسته‌های امروز ما از نحوه زندگی گذشتگان، در نتیجه بررسی باستان‌شناسان از درون گور‌ها با آثار بر جای مانده آرامگاه‌ها، و نقوش کنده شده روی آن‌ها است. آثار بجامانده در دل سنگ، چون عالمی خاموش، گنجینه هنر گذشتگان را معرفی می‌کند. از دوره‌ی قاجاری تعداد زیادی گورستان در نقاط مختلف ایران از جمله استان لرستان به جا مانده است. این پژوهش قصد دارد به بررسی نقوش سنگ قبرهای گورستان‌های شهنشاه، حیات‌الغیب و حاجی بکتاش لرستان (براساس کارکرد اجتماعی فرد متوفی) در دوره‌ی قاجاری بپردازد.
پرسش‌هایی که در موضوع نوشتار حاضر به آن میپردازد عبارت است از: 1. مضمون و محتوای نقوش تزیینی گورستان‌های مورد مطالعه در ارتباط با فضای اجتماعی و فرهنگی استان لرستان چگونه تفسیر میشود؟ 2. نقوش و تزیینات سنگ قبر قبرستان‌های مورد مطالعه به چندگروه تقسیم می‌شوند؟ 3. نقش مایه‌های سنگ مزارهای مورد مطالعه دارای چه مضامین و مفاهیم نمادگرایانه هستند؟. به منظور رسیدن به اهداف پژوهش روشی که در این مقاله به کار گرفته میشود توصیفی-تحلیلی است. اطلاعات لازم با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، پایان‌نامه‌ها و مقاله-های مختلف و میدانی جمع‌آوری شده است. نتایج حاصله از بررسی نقوش سنگ قبرهای گورستان‌های شهنشاه، حیات‌الغیب و حاجی بکتاش لرستان نشان می‌دهد نقوش روی سنگ قبرهای گورستان گوشه شهنشاه انجام شد، موضوعاتی همچون مذهبی (نشانه های سوگ و سوگواری، نشانه های عبادت، ایمان) و غیرمذهبی ( نشانه های جنگاوری، شکار، سوارکاری، حیوانات و شجاعت، نشانه های مهمان نوازی، نشانه های بانوان و آراستگی بانوان) به کار رفته است.
احمدزاده، فرید؛ حسینی، سیدهاشم؛ نورسی، حامد. (1397)«پژوهشی بر شناخت مضامین و نقوش سنگ قبور ایل گوران در شهرستان اسلام‌آباد غرب (شاه آبادسابق)». مبانی نظری هنرهای تجسمی انجمن علمی هنرهای تجسمی ایران. د 3. ش 1. صص 45-49
اعظمزاده، محمد و پورمند، حسینعلی. (1388). «درآمدی بر نحوه شکلگیری نقوش در سنگگورهای منطقه سفیدچاه». هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی. د 1. ش 39. صص 89-93
ایزدپناه، حمید. (1376). آثار باستانی و تاریخی لرستان. ج3. چاپ سوم. تهران: نشر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
بوکهارت، تیتوش؛ رجبنیا، مسعود. (1365). هنر اسلامی و زبان بیان. تهران: سروش.
پارسا، بهجتالله. (1388). لرستان در باستان و امروز. خرمآباد: انتشارات شاپور خواست.
پویان، جواد؛ خلیلی، مژگان. (1389). «نشانه شناسی نقوش سنگ قبرهای دارالسلام». کتاب ماه هنر. ش 114. شهریور. صص 16-19.
تناولی، پرویز. (1388). سنگ قبر. تهران: ینگاه.
جباری کلخوران، صداقت و خیبری، محمدرضا. (1385). «بررسی سنگنبشتههای تاریخی شهرستان یزد (سنگ قبور قرون 5 تا 13 هجری) با تاکید بر ویژگیهای گرافیکی آن». کتاب ماه هنر. ش 145. صص 56-67
حسنوند، حجت اله. (1388). بررسی فرم و نمادپردازی در سنگ گورهای لرستان با توجه به پیشینه تاریخی و اساطیری. پایاننامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس. تهران.
خسرونژاد، پدرام. (1377). «سنگ مزارها از پنجرهی مردم شناسی هنر». کتاب ماه هنر. ش1. صص 34-39.
خسروی، لیلا. (1395) «پژوهشی در آرامگاه تاریخی موسوم به حاجی بکتاش در منطقه شینه قلابی لرستان». مردم شناختی. د2. ش3. صص59-77.
رستمی، مصطفی، محمودی، فتانه؛ ملکزاده، سودابه. (1396). «نمادشناسی نقشمایههای سنگ مزارهای لرستان» اولین کنفرانس ملی نمادشناسی در هنر ایران با محوریت هنرهای بومی. بجنورد.
رفیعفر، جلالالدین. (1381). «سنگنگارههای ارسباران (سونگون)». بهار و تابستان.
سگوند، اردشیر. (1377). «آیینهای سوگواری در لرستان و ریشههای آن». کیهان فرهنگی. ش149. بهمن. صص 33-41.
شریفینیا، اکبر؛ ساریخانی، مجید؛ دولتیاری، عباس؛ قائمی، نعیمه. (1395). «شناخت و بررسی مضامین و نقوش تزیینی سنگ قبور شهرستان دره‌شهر در استان ایلام». هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی. ش65 . بهار. صص 67-78.
صالحیبالادهی، آتنا. (1393). «بررسی نقوش و نشانههای نمادین در سنگ قبرهای گورستان سفیدچاه مازندران». دومین همایش ملی پژوهشهای کاربردی در «جغرافیا و گردشگری».
الفتی، زهره. (1396). «نماد و نشانههای جنسیت زن در نقوش سنگمزار سه گورستان قدیمی در استان ایلام». پایاننامه کارشناسیارشد. دانشکده هنر و معماری. دانشگاه یزد.
فرزین، علیرضا. (1384) «گورنگارههای لرستان، پژوهشی در نقش و مضمون سنگ گورهای لرستان». پژوهشکده مردم شناسی.
کاظمپور، مهدی و محمدزاده، مهدی. (1399). «تحلیل نمادشناسی نقوش سنگ مزارات اسلامی موزه شهر اهر». هنرهای زیبا، هنرهای تجسمی. ش 81. بهار.
کاظمی، نوشین. (1395). بررسی بینامتنی نقوش سنگ قبرهای بختیاری. پایاننامه کارشناسی ارشد. دانشگاه الزهرا (س). تهران.
گرابار، اولگ، (1385). «اولین بناهای یادبودی اسلامی». ترجمه کلود کرباسی. اثر. ش 26 و 21. اردیبهشت و خرداد. صص 45-57.
گیرشمن، رومن. (1372). ایران از آغاز تا اسلام. ترجمه محمد معین. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ملازاده، کاظم؛ محمدی، مریم. (1376). دایره المعارف بناهای تاریخی ایراندر دوره اسلامی (بناهای آرامگاهی). تهران: انتشارات حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
)