دگردیسی معنایی اسطوره‌های ملّی، دینی، تاریخی و پدیده‌های طبیعی در اشعار سیاوش کسرایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 استاد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

10.22077/jcrl.2024.7223.1102

چکیده

یکی از زیباترین و هنرمندانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین کاربردهای اساطیر در شعر، «بازآفرینی یا دگردیسی معنایی اسطوره»‌هاست. شاعران توانمند و‌ اسطور‌ه‌ساز معاصر، با بکارگیری اسطوره های پیشین و با آفرینش اسطوره‌های تازه، فضایی دیگرگونه را در ‌‌‌‌شعر امروز پدیدآورده‌‌‌‌‌اند. سیاوش کسرایی یکی از شاعرانی است که با استفاده از اساطیر کهن و همچنین بازآفرینی از اسطوره‌های تاریخی و پهلوانی، متناسب با موقعیت جامعه، به سروده‌هایش جلوۀ ویژه بخشیده و باعثِ جاودان ماندنِ آنها شده است. هدف از این پژوهش، تحلیل و تبیینِ کارکردِ اسطوره‌های دگردیسی شده، به روش توصیفی‌- تحلیلی است. طبق نتایج پژوهش می‌توان گفت دخل و تصرّف کسرایی در اسطوره‌ها، و همچنین خلق و ایجاد اسطورۀ مدرن، تغییر در معنا و کارکرد اسطوره‌‌های کهن و نمادهای ابداعی از عمده‌‌‌‌‌‌ترین شیوه‌های دگردیسی اسطوره‌ها در اشعار کسرایی است. انطباق هرچه بیشتر اسطوره‌ها با وضعیّتِ عصرِ حاضر، اندیشه‌ها و اهداف شاعر و نیازهای سیاسی - اجتماعی را نیز باید از مهم‌ترین اهداف کسرایی در دگردیسی اسطوره‌ها دانست. تأکید شاعر بیشتر بر اسطوره‌های ملّی، تاریخی و دینی و نمادهای طبیعی بوده است و این اسطوره‌ها در شعر وی به فراوانی مشمول دگردیسی معنایی گشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابوالقاسمی، مریم و آرزومند لیالکل، مصطفی. (1390). «بررسی شخصیت فرهاد از واقعیت تا افسانه». تاریخ ادبیات. ش 3/66. صص5-22.
 اسماعیل پور، ابوالقاسم. (1377). اسطوره، بیان نمادین. تهران: سروش.
آیدنلو، سجاد. (1388)، ارتباط اسطوره و حماسه (از اسطوره تا حماسه). تهران: سخن.
باقری، مهری. (1386). دین‌های ایران باستان. تهران: قطره.
حسن پورآلاشتی، حسین و مراد اسماعیلی. (1388). «تحلیل اسطوره‌ها در اشعار سیاوش کسرایی» (بررسی انواع، کارکردها و زمینه‌های باززایی و خلق اسطوره‌ها). ادب پژوهی. ش9. صص89-106.
حیدری، حسن و فرزانه، فاطمه. (1394). «کاربرد نمادین نام‌ها و باورهای آیینی – اسطوره‌ای در شعر سیاوش کسرایی». علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج. س7. ش22. صص1-30.
دوستخواه، جلیل. (1392). اوستا. تهران: مروارید.
دیکور، ماری و فرانسوا لابلانتین. (1378). جهان اسطوره‌شناسی. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: مرکز.
 راسل هینلز، جان. (1383). شناخت اساطیر ایران. ترجمه و تألیف باجلان فرحی. تهران: اساطیر.
رستگار فسایی، منصور. (1383). پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
رنجبر، ابراهیم. (1387). «افراسیاب، مظهر خشم و شهوت در شاهنامه». پژوهش‌های ادبی. س5. ش 21. صص 45-68.
 رویانی، وحید و حاتمی­نژاد، منصور. (1393). «آرش سیاوش کسرایی و میدان ادبی ایران». نقد ادبی. س7. ش26. صص67-93.
رید، هربرت. (1384). معنی هنر. ترجمۀ نجف دریا. تهران: علمی و فرهنگی.
شاله، فیلیس. (1357). شناخت زیبایی. ترجمۀ علی اکبر بامداد. چاپ 4. تهران: طهوری.
 شوالیه ژان و آلن گربران. (1388). فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
عالی عباس‌آباد، یوسف. (1387). «شعر منوچهر آتشی و جایگاه اسطوره در آن». ادب غنایی. س6. ش11. صص131-152.
کریمی. امیربانو و رضایی، مهناز. (1387). «بررسی تطبیقی علل بازآفرینی اسطوره در شعر معاصر ایران و رویای مکزیکی». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. ش13. صص1-14.
کسرایی، سیاوش. (1391). مجموعۀ اشعار از آوا تا هوای آفتاب. تهران: نگاه.
کلیاشتورینا، وراب. (1380). شعر نو در ایران. ترجمۀ همایون تاج طباطبایی تهرانن: نگاه.
 لک، منوچهر. (1384). «هویت ملّی در شعر دفاع مقدّس»، مطالعات ملّی. س6. ش 22. صص111-133.
مشهدی، محمّدامیر؛ بساک، حسن؛ مرادیان، صغری. (1400). «اسطوره‌سازی رمانتیک در شعر سیاوش کسرایی». مکتب‌های ادبی. ش15. صص47-65.
موحد، ضیا. (1386). «سیلویا پلات». ارغنون14. (درباره شعر). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مهرگان، حیدر. (1370). دیدار با آرش. تهران: حزب توده ایران.
مهرنگار، منصور و دیگران. (1392). «تحلیل ترانشانه­ای دگردیسی آئین تشرّف در شاهنامه به روایت تصویر». ادبیات تطبیقی فرهنگستان زبان و ادب فارسی. ش 7. صص128-154.
نیک‌روز، یوسف و خلیلی جهرمی، جلیل. (1396). «تحلیل دگردیسی اسطوره مهر در شعر آرش کمان‌گیر سروده سیاوش کسرایی». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش46. صص103-130.
واحددوست، مهوش. (1387). نهادینه های اساطیری در شاهنامه فردوسی. تهران: سروش
ورمازرن، مارتین. (1373). آیین میترا. ترجمۀ بزرگ نادرزاده. تهران: چشمه.
هال، جیمز. (1383). فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمه رقیه بهزادی. چاپ2 تهران: فرهنگ معاصر.
هگل، گئورک ویلهلم فردریش. (1363). مقدّمه‌ای بر زیباشناسی. ترجمۀ محمود عبادیان. تهران: آوازه.
یاحقی، محمدجعفر. (1386). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.