مناقب نگاری اهل بیت در آثار شاهان و شاهزادگان قاجاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه برجند

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی دانشگاه بیرجند

10.22077/jcrl.2024.7419.1114

چکیده

در بررسی پیشینه ها و سیر تطور مناقب نگاری در ایران، دوره قاجاریه به دلایل متعدد از اهمیت ویژه ای برخوردار است . منقبت نگاری در این دوره از نظر تحول مضامین ، پایگاه اجتماعی و سیاسی منقبت نگاران و کارکردهای آن دارای ویژگی های است که آن را از سایر ادوار تاریخ ایران متمایز می گرداند . رویکرد شاهان و شاهزادگان قاجاری به منقبت نگاری از جنبه های گوناگون به ویژه از منظر ادبیات آیینی ، مطالعات تاریخی و انسان شناسی دینی در خور توجه است.

با توجه به اهمیت این مبحث ، مقاله پیش رو می کوشد ضمن تحلیل محتوا و روش مناقب نگاری شاهان و شاهزادگان قاجار، جایگاه این آثار را در ادبیات آیینی بررسی نماید .

این پژوهش در چارچوب مطالعات میان رشته ای تاریخ و ادبیات آیینی تحت راهبرد کیفی باروش توصیفی ـ تحلیلی صورت گرفته است . دستاوردهای حاصل از این پژوهش نشانگر تاثیر شئون پادشاهی، پایگاه سیاسی در کاربرد مفاهیم ، استعاره ها و تفوق ارادت ورزی نسبت به انگیزه مشروعیت طلبی بویژه در اشعار ناصرالدین شاه است .

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اصغرپور، حسن. (1386). «درآمدی­برمناقب­نگاری­اهل­بیت (س)». علوم حدیث. ش 45 و 46. صص 265ـ298.
آفرین، فریده و نیکیان، ساجده. (1402). «گفتمان کاوی انتقادی نشان‌های ملی دوره قاجار و جمهوری اسلامی ایران بر اساس آرای ون دایک». مطالعات فرهنگ ـ ارتباطات. س 24. ش62. صص 165ـ194.
آقازاده، جعفر. (1396). «اقدامات فتحعلی‌شاه برای کسب مشروعیت سیاسی بر اساس روش‌های جاری در دوره اسلامی». پژوهش‌های تاریخی. س9. ش1 (پیاپی 32). صص 126ـ157.
الگار، حامد. (1396). دین­ودولت­درایران. ترجمه: ابوالقاسم سری. تهران: توس.
امانت، عباس. (1401). قبله عالم (ناصرالدین‌شاه قاجار و پادشاهی ایران). ترجمه حسن کامشاد. تهران: کارنامه.
ایزدی، حسین و زیرکی، مهدی. (1387). «مناقب­خوانی­دردوره­آل­بویه». نشریه تاریخ اسلام. ش34-33. صص­56-25.
برات‌زاده، محمدعلی. (1398). بررسی ویژگی‌های تاریخ‌نگاری شاهزادگان مورخ قاجار. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. بیرجند: دانشگاه بیرجند.
بهمن میرزا. (بی‌تا). تذکره محمد شاهی.
بهمن­میرزا. (1384). شکرنامه­شاهنشاهی ­یا تاریخ­ ششصد ساله ­قفقاز. ویراستار: حسین احمدی. تهران: وزارت امور خارجه.
تابعی، محمدمهدی. (1401). «بررسی مناقب اهل‌بیت (س) در آثار شاهان و شاهزادگان دوره قاجار». پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته تاریخ ایران اسلامی. بیرجند: دانشگاه بیرجند.
دادور، ابوالقاسم و پنجه باشی، الهه. (1391).«معرفی ضریح سوم امام رضا (ع) درزمان فتحعلی‌شاه قاجار» هنرومعماری: نشریه هنر. ش 86 و 85. صص­25-9.
دیوان‌بیگی شیرازی، سید احمد. (بی‌تا). تذکره حدیقه الشعرا در شرح‌حال و آثار شاعران و عارفان و صوفیان و هنرمندان و دانشمندان دوره قاجار از سال1200تا1300 هجری قمری، جلد اول الف تا س. تصحیح دکتر عبدالحسین نوایی.
دیوان کامل اشعار فتحعلی‌شاه قاجار. (بی‌تا). انتشارات قائم‌مقام.
روحانی قوچانی، علی؛ ساسان‌پور، شهرزاد؛ آبادیان، حسین؛ کاظم راشد، منیره. (1399). «بررسی علل تحول مراسم آیینی و سوگواری شهر مشهد در دوره قاجار» . تاریخ اسلام. س21. ش 3 (پیاپی84). صص135ـ170.
زیدان، جرجی. (1321ق). تاریخ سلمی. ج 2. ترجمه طهماسب میرزا. تهران: مطبعه شراکت مطبوعات دارالخلافه.
شیخ نوری، محمد امیر؛ علیزاده بیرجندی، زهرا. (1388). «بحران مشروعیت دولت ناصری و تأثیر آن در گرایش ناصرالدین‌شاه به اصلاحات تجددگرایانه». تاریخ اسلام و ایران (علوم انسانی). س19. دوره جدید.ش 1(پیاپی 75). صص 49ـ76
طایفی، شیرزاد. (1389). «بررسی نمودهای مذهبی در شعر عهدقاجار». ادیان و عرفان. س43. ش 2. صص99ـ115.
عبرت نائینی، محمدعلی. (1387). تذکره انجمن قدس جلد اول و دوم. تصحیح و پژوهش: ابوالفضل مرادی. قم: انتشارات مسجد مقدس جمکران.
علیزاده بیرجندی، زهرا؛ حمیدی، سمیه؛ ملک‌زاده، الهام (1396). «واکاوی خاستگاه و کارکردهای نشان‌های دولتی عصر قاجار». جستارهای تاریخی. س 8. ش1. صص79ـ98.
فتحعلی‌شاه قاجار (1370). تحقیق درباره زندگانی، احوال، اعمال، افکار و دیوان کامل اشعار فتحعلی‌شاه قاجار «خاقان». به تحقیق و اهتمام حسن گل محمدی «فریاد». تهران: اطلس.
فرهاد میرزا (1363). قمقام زخار و صمصام بتار. ج1. تهران: اسلامیه.
کاظمی موسوی، احمد. (1398). خاقان صاحب قران و علمای زمان نقش فتحعلی‌شاه قاجار در شکل‌گیری روندها و نهادهای مذهبی نو. تهران: آگاه.
کردنژاد، نسرین. (1391). «پیشینه ­و سیرمناقب­نویسی ­و مثالب­نویسی». علوم­ قرآن ­حدیث. ش­12. صص88-62.
گروسی، فاضل خان. (1376). تذکره انجمن خاقان. تهران: روزنه.
محمود میرزا قاجار. (1394). بیان المحمود: تذکره‌ای در فن مشاعره. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: اطلاعات.
محمود میرزا. (1346). سفینه المحمود. ج1. تصحیح دکترخیامپور. مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
محمود میرزاقاجار. (1394). گلشن محمود به ضمیمۀ تاریخ ملک‌زادگان تخمۀ خاقان نوشته ملک ایرج میرزا. تصحیح: میر هاشم محدث. تهران: سفیر اردهال.
مدایح نگارتفرشی، ابراهیم‌خان. (1363). تذکره انجمن ناصری به همراه تذکره مجدیه. تهران: بابک.
معیرالممالک، دوستعلی خان. (1390). یادداشت‌هایی از زندگانی خصوصی ناصرالدین‌شاه. تهران : تاریخ ایران.
ناصرالدین­شاه. (1386). دیوان ناصرالدین‌شاه قاجار. به کوشش جواد معصومی. تهران: تهذیب.
نواب شیرازی، علی‌اکبر. (1371). تذکره دلگشا. تصحیح دکتر منصور رستگارفسائی.
هدایت، رضاقلی­خان. (1288). مجمع­الفصحا به کوشش مظاهرمصفا. تهران: امیرکبیر.