کارکرد اسطوره و حماسه در لایۀ بلاغی غزل‌های آیینی نصرالله مردانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

10.22077/jcrl.2024.6882.1090

چکیده

سبک‌شناسی لایه‌ای یکی از شیوه‌های مدرن سبک‌شناسی است که می‌کوشد پیوندی میان سبک اثر و محتوای آن برقرارکند. در سبک‌شناسی لایه‌ای، متن در پنج لایة آوایی، واژگانی، نحوی، بلاغی و ایدئولوژیک مورد واکاوی قرار می‌گیرد و با بررسی این پنج لایه، منتقد ادبی درمی‌یابد که اثر یک نویسنده در به‌کارگیری کدام یک از این سطوح برجسته‌تر است. هدف مقالة حاضر آن است که با بررسی غزل نصرالله مردانی به عنوان نمایندة بارز غزل آیینی معاصر، نشان دهد وی تا چه اندازه در به‌کارگیری اسطوره‌ و حماسه در لایة بلاغی غزل خود موفق بوده‌است و در کدام بخش از عناصر بلاغی، این کاربردها بیشتر به‌چشم می‌خورد. مسالة بنیادی در این پژوهش که به شیوة توصیفی- تحلیلی انجام می‌شود این است که کاربرد عناصر اسطوره‌ای و حماسی در غزل نصرالله مردانی تا چه اندازه بیانگر سبک شخصی شاعر از نظر ادبی است. در بررسی غزل‌های نصرالله مردانی، مشخص شد که شاعر از میان صورت‌های بلاغی معنایی، بیش‌تر متوجه استعاره و تشبیه است و تلمیح، مراعات نظیر و جان‌بخشی، که خود گونه‌ای استعارة مکنیه است، از دیگر صنایعی است که شاعر بدان توجه داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدی، حدیث. (1396). سبک‌شناسی لایه‌ای غزلیات سلمان ساوجی. پایان‌نامة کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه الزهرا(س).
اسدی، سمیه و علیزاده، ناصر. (1396). «ساختار نحوی معارف بهاء ولد بر اساس الگوی سبک‌شناسی لایه‌ای». متن‌شناسی ادب فارسی. د53 (دوره جدید9)، ش4، پیاپی36. صص1- 21.
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. (1384)، «اسطوره» در دانشنامه زبان و ادب فارسی. به سرپرستی اسماعیل سعادت. ج1، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. صص392- 394.
آقاحسینی، حسین؛ همتیان، محبوبه. (1394). نگاهی تحلیلی به علم بیان. چاپ اول. تهران: سمت.
آن یار دلنوازم (یادنامة نصرالله مردانی). (1387). به اهتمام حوزة هنری استان تهران. تهران: سورة مهر.
آورند، سمیه و دیگران. (1397). «سبک‌شناسی لایه‌ای رمان هستی از فرهاد حسن‌زاده». تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا). د10، ش. صص41- 58.
ثروتیان، بهروز. (1369). بیان در شعر فارسی. چاپ اول. تهران: مرکز.
خالقی‌مطلق، جلال. (1386). حماسه (پدیده‌شناسی تطبیقی شعر پهلوانی). تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
خالقی‌مطلق، جلال. (1387). «گذر از اسطوره تا حماسه» در آفتابی در میان سایه‌ای (جشن‌نامه دکتر بهمن سرکاراتی). به کوشش علیرضا مظفری و سجاد آیدنلو. تهران: قطره.
داد، سیما. (1382). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
درپر، مریم. (1393). «سبک‌شناسی لایه‌ای: توصیف و تبیین بافتمند سبک نامة شماره 1 غزالی در دو لایة واژگان و بلاغت». ادب‌پژوهی. ش27. بهار. صص115-136.
دلبری، حسن و مهری، فریبا. (1394). «کارکرد ایدئولوژی در لایه‌های سبکی داستان حسنک وزیر». متن‌شناسی ادب فارسی. ش‌2. پیاپی 26. صص 63- 78.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه. زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی. جلد نهم از د16 جلدی. تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
رضایی، منصوره؛ طغیانی، اسحاق؛ آقاحسینی، حسین. (1400). «سبک‌شناسی اشعار آیینی در دوره دفاع مقدس». مجله ادبیات پایداری. س13. ش24، بهار و تابستان. صص61- 83.
زارع، محمد. (1396). تحلیل سبک‌شناختی اشعار شوکت بخارایی. پایان‌نامة کارشناسی ارشد. مازندران: دانشگاه مازندران.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1372). شعر بی دروغ، شعر بی نقاب. چاپ هفتم. تهران: علمی.
زیلابی، عزیز و دیگران. (1401). «تحلیل سبک‌شناسی اشعار آیینی شاعران پس از انقلاب». مجله نظم و نثر پارسی (بهار ادب). د15. ش 73. خرداد. صص23- 43.
سیمپسون، پاول. (1398). سبک‌شناسی. ترجمة نسرین فقیه ملک مرزبان. تهران: انتشارات دانشگاه الزهرا (س).
شمیسا، سیروس. (1386). بیان. چاپ دوم. تهران: میترا.
شمیسا، سیروس. (1388). کلیات سبک‌شناسی. چاپ سوم. تهران: میترا.
عباسی، پریا. (1393). نقد و تحلیل سبک‌شناسانه مجموعه اشعار میمنت میرصادقی. پایان‌نامة کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه الزهرا (س).
علوی‌مقدم، محمد؛ اشرف‌زاده، رضا. (1381). معانی و بیان. چاپ سوم. تهران: سمت.
فتوحی‌رودمعجنی، محمود. (1395). سبک‌شناسی، نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها. چاپ سوم. تهران: سخن.
فولادی، علی‌رضا. (1393). «نگاهی تازه به مراعات‌النظیرو جنبه‌های بلاغی آن». فصلنامه نقد ادبی. س 7 ش25. صص 71- 98.
قوام، ابوالقاسم؛ درپر، مریم. (1390). «سبک‌شناسی لایه‌ای: توصیف و تبیین بافتمند سبک نامة شماره یک غزالی در دو لایة کاربردشناسی و نحو». مجلة سبک‌شناسی نظم و نثر (بهار ادب). د 4. ش2 (پیاپی12). صص 193- 213.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1387). زیباشناسی سخن پارسی1(بیان). چاپ هشتم. تهران: مرکز.
گرجی، مصطفی؛ خسروی قاسمی، مهسا. (1395). «بررسی و مقایسة مناجات‌نامة خواجه عبداله و الهی‌نامة حسن‌زاده آملی بر پایة سبک‌شناسی لایه‌ای». سبک‌شناسی نظم ونثر فارسی (بهار ادب). د9. ش2. پیاپی 32. صص74- 93.
مردانی، نصرالله. (1374). سمند صاعقه. بی‌جا: حوزة هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
مردانی، نصرالله. (1388). عشق می‌گوید. تهران: انجمن قلم ایران.
مهری، فریبا. (1398). سبک‌شناسی لایه‌ای غزل اجتماعی معاصر (از دهه 60 تا نیمه دهه90). رساله دکتری. به راهنمایی مهیار علوی مقدم. دانشگاه حکیم سبزواری.
مهری، فریبا؛ علوی مقدم، مهیار؛ دلبری، حسن؛ محمدیان، عباس. (1397). «کارکرد لایة ایدئولوژیک در برجسته‌سازی سبکی غزل اجتماعی معاصر». ادبیات پارسی معاصر. س8، ش2، پاییز و زمستان. صص 145- 172.
نوروزی، جهان‌بخش. (1380). میزان سخن پارسی. چاپ دوم. شیراز: کوشامهر.
واحددوست، مهوش. (1381). رویکردهای علمی به اسطوره‌شناسی. تهران: سروش.
وحیدیان‌کامیار، تقی. (1379). بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی. تهران: دوستان.
ونارجی، مژگان. (1392). سبک‌شناسی شعر شاعران زن از پیروزی انقلاب اسلامی تا دوران دفاع مقدس (طاهره صفارزاده، سپیده کاشانی، فاطمه راکعی). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه شهید باهنر.
هاوکس، ترنس. (1377). استعاره. ترجمه فرزانه طاهری. تهران: مرکز.
هدایت‌فر، فرهاد. (1392). زیباشناسی در غزلیات حسین منزوی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. مازندران: دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی.
همایی، جلال‌الدین. (1368). فنون بلاغت و صناعات ادبی. چاپ ششم. تهران: هما.