آیین سماع و موسیقی عرفانی ایران در آثار فارسی شهاب‌الدین یحیی سهروردی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه آموزشی آموزش زبان و ادبیات فارسی- دانشگاه فرهنگیان- تهران- ایران

2 آمورش الهیات دانشگاه فرهنگبان تهران ایران

10.22077/jcrl.2024.7401.1113

چکیده

نزد برخی صاحب‌نظران، موسیقی یادآور آواز کیهانی است که همۀ هستی بهره‌مند از این آواز، در چرخش و گردش‌اند. سماع نزد صوفیان یادآور سماع عارفانۀ انسان و خدا در عالم ذر و عهد الست است. در آثار به جا مانده از دیرزمان در فرهنگ ایرانی به مسئلۀ سماع پرداخته‌شده است. سهروردی احیاگر حکمت اشراق در آثار عرفانی فارسی‌اش از دیدگاه ویژۀ خود به سماع می‌پردازد. با‌ توجه ‌به اهمیت این مسئله، ما در این پژوهش در پی پاسخگویی به دو پرسش هستیم؛ اول این‌که موسیقی عرفانی (سماع عارفانه) از دیدگاه سهروردی چه کارکردهایی دارد و دوم، موسیقی عرفانی چگونه ما را تا رسیدن به حقیقت یاری می‌دهد. در این مقاله روش پژوهش، مراجعه مستقیم به آثار فارسی عرفانی سهروردی و توصیف و تحلیل دیدگاه وی دربارۀ سماع است. در نگاه سهروردی برای سماع سه کارکرد می‌توان قائل شد؛ نخست، جان افسرده و خاطر حزین او را شادی و طرب می‌بخشد. دوم، برای رسیدن به حقیقت و درراه رسیدن به آن در او ایجاد انگیزه و شوق می‌کند و سوم، برای رسیدن به حقیقت به او توان می‌بخشد و زمینۀ لازم جهت دریافت معارف معنوی را در وی فراهم می‌آورد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  • قرآن. (1388). ترجمۀ محمدرضا صفوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • ابن‌سینا. (۱۳۸۵). النفس من الشفا. مصحح حسن حسن‌زاده آملی. قم: بوستان کتاب.
  • ابن‌سینا. (۱۳۷۹). الاشارات و التنبیهات. تهران: دفتر نشر کتاب.
  • اُتّو، رودلف. (۱۳۸۰). مفهوم امر قدسی. مترجم همایون همتی. تهران: انتشارات نقش‌جهان.
  • ارسطو. (138۴).سیاست. ترجمۀ حمید عنایت. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  • افلاطون. (1383).جمهور. ترجمۀ فؤاد روحانی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  • اکبری، فتحعلی. (۱۳۸۷). درآمدی بر فلسفۀ اشراق. آبادان: نشر پرسش.
  • برتلس، یوگنی‌ادواردوویچ. ( 1388). تصوف و ادبیات تصوف. مترجم سیروس ایزدیزبان. تهران: انتشارات امیرکبیر.
  • بلخی، حمیدالدین. (1362).مقامات حمیدی. تهران: شرکت ترجمه و نشر بین‌الملل
  • تفضلی، ابوالقاسم. (1382).سماع. تهران: نشرآسونه.
  • حافظ، شمس‌الدین محمد. (1364). دیوان. به اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی. تهران: نشر زوار.
  • حاکمی، اسماعیل. (۱۳۷۱). سماع در تصوف. تهران: دانشگاه تهران.
  • دورانت، ویل. (1378). تاریخ تمدن. ترجمۀ احمد آرام پاشائی. امیرحسین آریانپور. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  • دهخدا، علی‌اکبر. (1373). لغت‌نامۀ دهخدا. به همت جعفر شهیدی و محمد معین. گروهی از نویسندگان. تهران: دانشگاه تهران.
  • رازی، نجم. (۱۳۷۱). مرصادالعباد. مصحح محمدامین ریاحی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  • راوندی،‌ مرتضی. (1368). تاریخ اجتماعی ایران. ج7. تهران: انتشارات نگاه.
  • رجایی بخارایی. (۱۳۶۸). فرهنگ اشعار حافظ. تهران: انتشارات علمی.
  • زرین‌کوب، عبدالحسین. (1381).سرّ نی. تهران: انتشارات علمی.
  • سپنتا، ساسان. (1369). چشم‌انداز موسیقی ایران. تهران: انتشارات مشعل.
  • سجادی، سید جعفر. (۱۳۷۰). فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران، نشر طهوری.
  • سجادی، ضیاء الدین. (1372).مقدمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوف. تهران: انتشارات سمت.
  • سهروردی، شهاب الدین. (1399). آواز پر جبرئیل. به اهتمام حسین مفید. تهران: انتشارات مولی.
  • سهروردی، شهاب الدین.(1398).عقل سرخ. به اهتمام تقی پورنامداریان. چاپ پنجم. تهران: انتشارات سخن.
  • سهروردی، شهاب الدین. (1397).رساله الطیر. به اهتمام بهمن صادق زاده مزده. تهران: انتشارات مولی.
  • سهروردی، شهاب الدین.( 1382).صفیر سیمرغ. به اهتمام حسین مفید. تهران: انتشارات مولی.
  • سهروردی، شهاب الدین.( 1398).لغت موران . به اهتمام زرین تاج واردی. شیراز : انتشارات دانشگاه شیراز.
  • عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندربن وشمگیر .(1371). قابوس نامه. به همت غلام حسین یوسفی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  • غزالی، محمد. (۱۳۷۳). احیاء علوم الدین. مترجم محمد خوارزمی. ج 2. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  • غنی، قاسم. (۱۳۶۹). بحث در آثار و افکار و احوال حافظ. تهران: انتشارات زوار.
  • فارابی، ابونصر. (1376). موسیقی کبیر. ترجمه آذرتاش آذرنوش. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  • کاپلستون، فردریک چارلز. (1388). تاریخ فلسفه. ترجمه سید جلال الدین مجتبوی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  • کاشانی، عزّالدین. (۱۳۶۷). مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه. جلال الدین همایی. تهران: نشر هما.
  • کربن، هانری. (۱۳80). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. به اهتمام سیدحسین نصر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  • کرستین سن، آرتور. (1377). ایران در زمان ساسانیان. ترجمه رشید یاسمی. ج9. تهران: انتشارات دنیای کتاب.
  • معلوف، لویس. (1374). المنجد عربی ـ فارسی. ترجمه محمد بندرریگی. تهران: ۱۳۷۴.
  • لیمن، اولیور. (1391). درآمدی بر زیباشناسی اسلامی. ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی. ج2. تهران: نشر ماهی.
  • محمدزاده، علی‌اکبر. (1378).آن‌سوی خرقه‌ها. تبریز: نشر درمانگر.
  • مراغی، عبدالقادر. (1372).جامع‌الالحان. به اهتمام تقی بینش. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  • مولوی، جلال­الدین محمد. (1378). کلیات شمس. به اهتمام بدیع‌الزمان فروزان­فر. تهران: امیرکبیر.
  • مولوی، جلال­الدین محمد. (1387). مثنوی معنوی. به کوشش عبدالکریم سروش. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  • نصر، سیدحسین. (1389). معنویت و هنر اسلامی. ترجمۀ رحیم قاسمیان. تهران: انتشارات حکمت.
  • نفیسی، سعید. (۱۳۴۳). سرچشمه تصوف در ایران. تهران: نشر فروغی.
  • نفیسی، علی‌اکبر. (1318). سماع در فرهنگ نفیسی. تهران: چاپ رنگین.
  • نظامی، الیاس ابن یوسف. (1386). خسرو و شیرین. تصحیح بهروز ثروتیان. تهران: امیرکبیر.
  • نیچه، فردریش. (1386). غروب بتان. ترجمۀ مسعود انصاری. تهران: انتشارات جامی.
  • واخ، یواخیم. (۱۳۸۰). جامعه‌شناسی دین. ترجمۀ جمشید آزادگان. تهران: سمت.
  • وبر، ماکس. (۱۳۹۶). جامعه‌شناسی دین. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران، نشر ثالث.
  • هجویری، علی بن عثمان هجویری. (1393). کشف‌المحجوب. قم: مؤسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان.
  • همیلتون، ملکم. (۱۳۸۹/۱۹۹۵). جامعه‌شناسی دین. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: نشر ثالث.
  • یافعی، عبدالله بن اسعد. (1398). مرآت الجنان. مترجم احمد آقایی. ج2. تهران: انتشارات سلسله الرضا (ع).
  • یزدان­پناه، سید یدالله و علی­پور، مهدی. (۱۳۹۱). حکمت اشراق. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار