استعاره های مفهومی امام حسین (ع) و یارانش در دیوان فدایی مازندرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

10.22077/jcrl.2024.7586.1125

چکیده

فدایی مازندرانی از شاعران آیینی دورة قاجار است که مقتلی با چهار نظام در قالب ترکیب‌بند دارد. اشعار وی سرشار از صور خیال و آرایه‌های لفظی و معنایی است اما چنان‌که باید مورد توجه و بررسی قرار نگرفته است. این پژوهش کتابخانه‌ای با هدف بررسی استعاره‌های مفهومی امام حسین (ع) و یارانش در اثر فدایی به دنبال استعاره‌های مفهومی پرتکرار شاعر و تحلیل ارتباط آن با زمانه و فکر شاعر است. بدین منظور ابتدا ابیات دارای استعاره مفهومی از دیوان شاعر استخراج و پس از طبقه‌بندی یافته‌ها، داده‌های به دست آمده به روش توصیفی- تحلیلی ارائه شد. نتایج نشان می‌دهد استعاره‌های مفهومی به کار رفته برای امام و یارانش بسیار بیش‌تر از سپاه دشمن است. تنوع استعاره‌ها در حوزه-های مختلف از جمله اجرام آسمانی، جانوران، گیاهان، جواهرات و پیامبران بالاست و این موجب خلق مضامین و تصاویر زیبا و قابل تأملی شده است. بعد از امام، بیشترین استعاره‌ها مربوط به حضرت عباس (ع)، حضرت قاسم (ع) و حضرت زینب (ع) است. پرتکرارترین استعاره برای شخص امام، «شاه» است که احتمالا تحت تأثیر جایگاه شاه در دوران زندگی شاعر است و پس از آن، خورشید، ماه، گوهر و شیر، بالاترین بسامد را دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آزده، یوسف و جعفری، سمانه. (1402). «بررسی بدیع لفظی در دیوان فدایی مازندرانی». مطالعات زبان فارسی. س 6. ش 15. صص 2-18.
ابراهیمی، فرزانه. (۱۳۹۲). استعاره‌های تربیتی در کتاب‌های درسی پیام‌های آسمان ششم ابتدایی، دوم و سوم راهنمایی، پایان­نامة کارشناسی ارشد، بیرجند: دانشگاه بیرجند.
ابراهیمی، بهروز؛ عامری، حیات؛ ابوالحسنی چیمه، زهرا. (1396). «استعاره‍های مفهومی عشق در آینة ضرب­المثل‍های انگلیسی و ترکی». فرهنگ و ادبیات عامه. د 6. ش 20. صص 23-48.
براتی، مرتضی. (۱۳۹۶). «بررسی و‌ ارزیابی نظریۀ استعارۀ مفهومی»، مطالعات زبانی و بلاغی. د ۸. ش ۱۶. صص ۵۱-۸۴.
اکبری شلدره­ای، فریدون. (1373). «فدایی مازندرانی؛ گزارشگر حماسه حسینی». میراث جاویدان. س 2. ش 3. صص 144-138.
اکبری شلدره­ای، فریدون. (1393). «بررسی زیبایی­شناسانه اشعار عاشورایی فدایی مازندرانی از منظر آرایه­های معنوی سنّتی و نو». مطالعات نقد ادبی. د 9. ش 35. صص 43-26.
اکبری شلدره­ای، فریدون. (1401). «فدایی مازندرانی، از پیشگامان ادبیات پایداری». پژوهشنامه ادبیات معاصر ایران. د 3. ش 1. صص 33-4.
تقی‌پور حاجبی، ساناز؛ پاشایی فخری، کامران؛ عادلزاده، پروانه. (۱۳۹۷). «استعاره‌های مفهومی در طبقه‌بندی جدید در رمان‌های علی‌محمد افغانی و کازوئوایشی گورو». ادبیات تطبیقی. د ۱۳. ش ۴۹. صص ۱۲۵-۱۴۶.
چوپان‌زاده، مرضیه. (۱۳۸۴). «بررسی آماری کارکردهای استعاره در گفتمان آموزشی»، نشر دانش. ش ۱۱۴. صص ۱۳-۱۷.
حسینیان­مقدم، حسین. (1395). «سیر تکاملی مقتل­نگاری با تکیه بر مقتل­نگاران اصحاب امامان معصوم (ع)، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی». پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. س 7. ش 23. صص 110 -87.
خادم‌زاده، وحید؛ سعیدی مهر، محمد. (۱۳۹۳). «استعاره‌های مفهومی علیت در دیدگاه لیکاف». پژوهشنامۀ علوم انسانی. ش ۱۷/۱. صص ۷-۳۳.
درزی، قاسم. (۱۳۹۷). «استعاره و میان رشتگی: بیان موارد کاربست استعاره‌ها در پژوهش میان‌رشته‌ای»، مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی. د10. ش2. صص ۱-۲۶.
رضائی­نیا، عبدالرضا. (1398). درنگ تماشا. تهران: سلمان.
ریکور، پل. (۱۳۷۳). زندگی در دنیای متن: شش گفتگو، یک بحث. ترجمۀ بابک احمدی. تهران: نشر مرکز
زندی، بهمن؛ روشن، بلقیس؛ قاسم‌پورمقدم، حسین؛ باباسالاری، زهرا. (۱۳۹۴). «تحلیل محتوای شناختی استعارۀ کارکردی در کتاب‌های درسی فارسی دورۀ ابتدایی». نوآوری‌های آموزشی، د۱۵. ش ۵۷. صص ۷-۱۶.
زنگویی، اسدالله؛ شعبانی ورکی، بختیار؛ فتوحی، محمود؛ مسعودی، جهانگیر. (۱۳۸۹). «استعاره: مفهوم، نظریه‌‌ها و کارکردهای آن در تعلیم و تربیت»، مطالعات تربیتی و‌ روان‌شناسی. د ۱۱. ش ۱. صص ۷۷-۱۰۸.
سنگری، محمدرضا. (1395). از نتایج سحر. تهران: سوره مهر.
عباسی، جعفر؛ واعظی، مرادعلی؛ محمدی، ابراهیم. (1399). «نمود ایدئولوژی در لایه­های بلاغی و زبانی شعر آیینی معاصر در سه دهه اخیر». فنون ادبی. س 12. ش 4 (پیاپی 33). صص 173-154.
عباسی، زهرا. (۱۳۹۷). «استعارۀ مفهومی عشق و خوشه‌های معنایی مرتبط با آن در تذکرة الاولیای عطار» پژوهش‌های ادب عرفانی. د ۱۲. ش ۲. صص ۱۱۷-۱۴۶.
فتوحی، محمود. (1390). سبک­شناسی، نظریه­ها، رویکردها و روش­ها. تهران: سخن.
فدایی مازندرانی، میرزا محمود. (1377). دیوان فدایی مازندرانی (مقتل). تحقیق و تصحیح فریدون اکبری شلدره‌ای. قم: معاونت فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه.
قاسم‌زاده، حبیب‌الله. (۱۳۷۹). استعاره و شناخت. تهران: کارون.
قهرمانی شایق، بهاءالدین. (1394). مقتل­نامه، بررسی و تحلیل شیوه­های تاریخ­نگاری مقتل از آغاز تا پایان قرن پنجم. مشهد: بنیاد پژوهش­های آستان قدس.
کریمی، طاهره؛ علامی، ذوالفقار. (۱۳۹۲). «استعاره‌های مفهومی در دیوان شمس بر مبنای کنش حسی خوردن». نقد ادبی. د ۶. ش ۲۴. صص ۱۴۳-۱۶۸.
موسوی، سیده­ فاطمه. (۱۳۹۲). «استعارۀ مفهومی در قطعه‌ای به زبان ختنی». پژوهش‌های زبانی. د ۴. ش 1. صص۱۱۱-۱۲۷.
مولایی، مریم؛ صراحی، محمدامین؛ رستم‌پور، محمد. (۱۳۹۹). «استعاره‌های عمدی در متون خبری زبان‌فارسی»، زبانشناسی و گویش‌های خراسان. د ۱۲. ش ۴. پیاپی ۲۳. صص ۱۵۳-۱۷۵.
نوریان، سید مهدی؛ خردمندپور، مسعود. (1393). «مضامین تعلیمی در شعر آیینی». پژوهشنامه ادبیات تعلیمی. س 6. ش 23. صص 38-17.