بررسی جایگاه صورت‌های فلکی منطقه‌البروج در آیین‌ها و باورهای عامیانه‌ی مردم ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه صنایع دستی، دانشکده هنر. دانشگاه بیرجند. بیرجند ایران

2 کارشناسی ارشد هنر اسلامی

10.22077/jcrl.2024.7612.1126

چکیده

پژوهش در اعتقادات و باورهای اقوام گوناگون، جز با کنکاش در اسطوره‌ها و آیین‌های اولیه‌ی آن‌ها کامل و جامع نخواهد بود. تمدن‌های کهن با نگاه ویژه‌ی خود در جهت توجیه حوادث طبیعی پیرامون خود برمی‌آمدند. منطقه‌البروج و صورت‌های فلکی آن نیز به عنوان گروهی از اجرام سماوی در فرهنگ ایران، همواره به عنوان عناصر و عواملی برای انتقال سرنوشت بشر از آسمان به زمین تلقی می‌شده است. این باور را می‌توانیم در متون پهلوی به ‌جای مانده بیابیم و امتداد آن در متون تنجیمی و یا احکام نجوم در دوره‌ی اسلامی نیز قابل پیگیری است. در این متون نمادهای متفاوتی را به بروج دوازده‌گانه منتسب کرده‌اند و از آن‌ها نتایجی را برای اعمال روزمره‌ی مردمان گرفته‌اند و یا پیشگویی‌هایی را برای موارد مختلف از آن‌ها استنتاج کرده‌اند. به‌علاوه در برخی از باورها و رسومات عامیانه نیز ردپای صورت‌های فلکی منطقه‌البروج و اعتقادات بیرونی آن قابل تشخیص است. این پژوهش با رویکرد کیفی است که به روش توصیفی- تحلیلی و تطبیقی با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای و تصاویر مرتبط صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسدیان خرم­آبا­دی، محمد؛ باجلان فرخی، محمد حسین، و کیانی، منصور. (1358). باورها و دانسته­ها در لرستان و ایلام. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
اسماعیل­پور، ابوالقاسم. (1382). زیر آسمانه­های نور. تهران: افکار.
آقاجان‌زاده، زهره و طاهری، علیرضا. (1401). «مطالعه تطبیقی تصویرانسان منطقه‌البروج (زودیاک-من)در نگاره‌های ایران و هند». نگارینه هنر اسلامی. ش 24. صص92-106.
  بهار، مهرداد. (1378). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.
بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد. (1367). التفهیم لأوایل الصناعه التنجیم. تصحیح جلال الدین همایی. تهران: هما.
بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد. (1386). آثارالباقیه عن القرون الخالیه. ترجمه اکبر داناسرشت. تهران:­ امیرکبیر.
پوپ، آرتور، و اکرمن، فیلیس.(1387). سیری در هنر ایران. گروه مترجمان. تهران: علمی و فرهنگی.
پیر­بایار، ژان. (1376). رمز­پردازی آتش. ستاری، ترجمه جلال ستاری، تهران:  نشر مرکز.
تناولی، پرویز. (1385). طلسم: گرافیک سنتی ایران. تهران: بن­گاه.
جابری انصاری، میرزا حسن خان .(1378). تاریخ اصفهان. تصحیح جمشید مظاهری. تهران: مشعل.
حاجی‌زاده، محمدامین؛ کلانتری سرچشمه، مسعود؛ فرزین، سامان. (1395). «اسطوره­شناسی صورت­های فلکی منقوش در فرش منطقه‌البروج». نگارینه هنر. ش9. صص 36-54.
دادگی، فرنبغ (1369). بندهش. ترجمه مهرداد بهار. تهران:­ توس.
رازی، شهمردان بن ابی الخیر(1382). روضه المنجّمین. تصحیح جلیل اخوان زنجانی. تهران: میراث مکتوب.
رضازاده­ی ملک، رحیم. (1384). تنکلوشا. تهران: میراث مکتوب.
ستاری، جلال. (1379). پژوهشی در قصه­ی یونس و ماهی. تهران: مرکز.
طوسی، خواجه‌نصیرالدین. (1378). شرح ثمره­ی بطلمیوس در احکام نجوم. تصحیح جلیل اخوان زنجانی. تهران: میراث مکتوب.
کراسنوولسکا، انا. (1382). چند چهره­ی کلیدی در اساطیر گاه­شماری ایرانی. ترجمه ژاله متحدین.، تهران: ورجاوند.
کرزبر یاراحمدی، غلامحسین. (1386). «فرهنگ مردم بروجرد». فرهنگ مردم. ش10. صص 231-232.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی­ابن ضحاک بن محمود. (1347). زین­الاخبار. تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
مادیسون، فرانسیس و اسمیت، امیلی ساواژ. (1387). ابزارآلات علمی. ترجمه غلامحسین علی مازندرانی. تهران: کارنگ.
بهدانی، مجید و خزائی، محمد. (1400). «سیر اختران در هنر اسلامی: نقدی بر کتاب در تعقیب ستارگان: نقش صورت‌های فلکی بر روی آثار دوره اسلامی». پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی. ش 5. صص 87-103.
مصفی، ابوالفضل. (1366). فرهنگ اصطلاحات نجومی. تهران: مؤسسه­ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ملکوتی القزوینی، زکریا بن محمد بن محمود بن محمود. (1361). عجایب المخلوقات. تصحیح نصرالله صبوحی، تهران: کتابخانه‌ی مرکزی.
Boyce, M. (1968). Rapithwin, Nō Rūz, and the feast of Sade, Pratidānam: Indian, Iranian and Indo-European studies presented to Francisicus Bernardus Jacobus Kuiper, ed., J. C. Heesterman et al., The Hague and Paris, 201-215.
Frembgen, J.W. (2004). The Scorpion in Muslim Folklore. Asian Folklore Studies. Vol.63, 95-123.
Schwabe, J. (1951). Archetyp und Tierkreis. Basel: B.Schwabe&amp.