دگردیسی شخصیت مسیح، اشخاص و عناصر صدر مسیحیت در شعر متعهد معاصر فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

2 دانش آموختۀ دانشگاه بیرجند

3 گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند

10.22077/jcrl.2025.7146.1093

چکیده

عیسی فرزند مریم یا عیسی ناصری ملقب به مسیح در فرهنگ و ادب سنتی فارسی پیامبر صلح‌ورزی، تحمل و تسلیم و نماد روح، شناخت معنوی، احیاگری، شفادهی و جانبخشی است اما این شخصیت آیینی و افراد و عناصر مرتبط با وی در شعر متعهد معاصر فارسی در ساحت اندیشه و گفتمان، کنش و کردار اجتماعی دگردیسی یافته‌اند. هدف این پژوهش آن است که ابعاد شخصیت مسیح و دگردیسی مفهومی عناصر مسیحیت را در شعر متعهد معاصر نشان دهیم. این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی ارائه شده است و در آن به نظریات فرکلاف در ساحتهای سه‌گانۀ تحلیل گفتمان شامل کاربردشناسی زبانی، مفهوم‌شناسی و کردارشناسی(پرکتیس اجتماعی) و نیز نظریات تحلیل گفتمان ایدئولوژیک تئون وندایک توجه داشته‌ایم. شواهد و داده‌های متنی از آثار شاعران نامدار متعهد به دست آمده است. نتایج این پژوهش حاکی است که عیسی مسیح در شعر متعهد معاصر فارسی به مبارزی نستوه و دردمند، منادی آزادی و رهایی، جانبخش مبارزات، یاریگر ستمدیدگان، احیاگر اندیشه‌ای انقلابی و ایدئولوزیک و منادی دگراندیش بدل شده است. مسیح در آثار این شاعران نمادی از «خویشتن» مبارزه‌جوی شاعر است که برای آرمانها انسانی، سیاسی، اجتماعی و انقلابی تلاش می‌نماید و در این راه ملتزم مرگ می‌شود. همچنین در آثار ایشان، شخصیتهای وابستۀ دیگر مانند مریم، یهودا و العازر و عناصر ترسایی مانند صلیب، باغ جتسمانی، جل‌جتا نیز برای بیان اهداف ایدئولوژیک مورد توجه و بهره-برداری قرار گرفته‌اند و بطور کلی در مقایسۀ کلی با نقش و جایگاه سنتی دچار دگردیسی شده اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


 قرآن کریم. (بی‌تا). ترجمه بهاءالدین خرمشاهی. تهران: جامی-نیلوفر.
 اناجیل اربعه. (1375). ترجمۀ میر محمد باقراسماعیل حسینی خاتون‌آبادی، به کوشش رسول جعفریان، تهران: نقطه.
آریان، قمر. (1378). چهرۀ مسیح در ادب فارسی. تهران: سخن.
آرگایل، مایکل. (بی‌تا)، «یونگ و نمادپردازی دینی»، ترجمۀ احمدرضا محمدپور. نقد و نظر. س10. ش 1و2. صص
اخوان ثالث، مهدی. (1386 الف). زمستان. تهران: زمستان.
اخوان ثالث، مهدی. (1386 ب). سه کتاب (در حیات کوچک پاییز در زندان، زندگی می‌گوید: اما باز باید زیست، دوزخ اما سرد). تهران: زمستان.
اخوان ثالث، مهدی. (1387الف). از این اوستا. تهران: زمستان.
اخوان ثالث، مهدی. (1387ب). ترا ای کهن بوم و بر دوست دارم. تهران: زمستان.
پورنامداریان، تقی. (1381). سفر در مه. تأملی در شعر شاملو. تهران: نگاه.
ترقی، گلی. (1386). بزرگ بانوی هستی (اسطوره، نماد، صور ازلی) با مروری بر اشعار فروغ فرخزاد. تهران: نیلوفر.
جوکار، منوچهر. (1390). «عناصر و مضامین ترسایی در شعر شاملو». ادب پژوهی. ش 17. صص 141-120.
حافظ، شمس­الدین محمد. (1388). دیوان به تصحیح قزوینی و غنی. تهران: آیینۀ هنر.
حسین­پورچافی، علی. ( 1384). جریان‌های شعر معاصر فارسی (از کودتا سال 1332تا انقلاب 1357). تهران: امیرکبیر.
حقی، مریم و میرزایی، طاهره. (1396). «شبانی عیسی (ع) و شبان-رمگی در مسیحیت و بازتاب آن در ادبیات معاصر فارسی». ادبیات تطبیقی جیرفت. د5. ش 3. صص 127- 150.
 خادمی­کولایی، مهدی. ( 1386). «نمودهای اساطیری انبیا و آیین­گذاران در شعر شاملو». پیک نور. س 5. ش 3. صص 132-115.
خاقانی، افضل­الدین. (1368). دیوان خاقانی شروانی. تصحیح و توضیح ضیاءالدین سجادی. تهران: زوار
خزائلی، محمد. (1376). اعلام قرآن. تهران: نگاه.
خطیبی، مهدی.(1383). شعر متعهد ایران (چهره‌های شعر سلاح). ج1. تهران: آفرینش.
 دستغیب، عبدالعلی.(1373). نقد آثار احمد شاملو. تهران: آروین.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
سارتر، ژان پل. (1370). ادبیات چیست؟ترجمه ابوالحسن نجفی. تهران: کتاب زمان.
سعدی شیرازی، مصلح بن عبدالله. (1389). بوستان، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.
سلاجقه، پروین. (1384). نقد شعر معاصر: امیرزادۀ کاشی‌ها (احمد شاملو). تهران: مروارید.
شاملو، احمد. (1382). مجموعه آثار-دفتر یکم ، شعرها. ج 1و2. تهران: نگاه.
شاملو، احمد. (1377). دفتر از هوا و آینه. تهران: زمانه.
شاهرودی، اسماعیل. (1390). مجموعه اشعار. تهران: نگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1350). مجموعه شعر در کوچه‌باغ‌های نشابور. تهران: توس.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1379). آیینه‌ای برای صداها. تهران:سخن.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1388 الف). بوی جوی مولیان. تهران: سخن.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1388ب). مجموعه شعر ستارۀ دنباله‌دار. تهران: سخن.
شوالیه، ژان و گِربران، آلن.(1385). فرهنگ نمادها. ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
شیمل، آنه ماری.(1387). عیسی و مریم در عرفان اسلامی. ترجمه و تحقیق محمد­حسن خواجه­زاده. تهران: امیرکبیر.
صفارزاده، طاهره. (1384). دیدار صبح. تهران: پارس کتاب.
صفارزاده، طاهره. (1391). مجموعه اشعار. تهران: پارس کتاب.
فرخزاد، فروغ. (1378). فروغ جاودانه (مجموعه شعرها و نوشته­ها و گفتگوهای فروغ فرخزاد) به انضمام نوشته‌هایی دربارۀ فروغ. به کوشش عبدالرضا جعفری. تهران: تنویر.
فرخزاد، فروغ، (مجموعه اشعار فروغ فرخزاد به کوشش سعید قانعی، تهران: بهزاد.
قانونی، حمیدرضا.(1387 ). «مسیحیت در شعر شاملو و مقایسه تطبیقی با شعر برخی از شاعران معاصر عرب». پیک نور. س 6. ش 2. صص 141-125.
عباسی، حبیب­الله. (1378). سفرنامۀ باران؛ تحلیل و گزیده اشعار محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: روزگار.
کسرایی، سیاوش. (1386). مجموعه اشعار. تهران: نگاه.
محمدی، محمدحسین. (1374). فرهنگ تلمیحات شعر معاصر. تهران: میترا.
مهدوی، معصومه؛ سید بابک، فرزانه؛ قاسمی حاجی­آبادی، لیلا. (1397/ 2018). «تقنیة الإحالة لاســتدعاء أسطورة المســیح فی الشعر العربی المعاصر (من خلال نصوص لمجموعة من الشعراء الرواد العرب)»، اضاءات نقدیة، س 8. ش 31. صص 133-158.
کمبل، جوزف. (1377). قدرت اسطوره (گفتگو با بیل مویرز و بتی سوفلاور). ترجمۀ عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.
یاحقی، محمدجعفر. (1389). فرهنگ اساطیر و داستان­وارهها در ادبیات فارسی. تهران: مؤسسه فرهنگ معاصر.
 
Klapes Peter, (2005), The Philosophy of Imagination and William Blake’s Jesus, Falsafa: Undergraduate Journal of Philosophy: UC Irvine : Boston college.
Strengholt Jos M.,(2017) ‘Jesus in Arabic poetry, At the death of Mahmud Darwish (1941-2008)’, https://strengholt.info/wpcontent/uploads/2017/07/MahmudDarwish