بررسی وجوه شباهت و تمایز الگوی روایی قصص قرآنی و دراماتیک ارسطویی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشکده ادبیات و زبان ها، دانشگاه اراک، اراک- ایران

10.22077/jcrl.2025.7672.1127

چکیده

این مقاله، به روش کیفی و با ابزاز اسناد و مدارک تاریخی اولیه و ثانویه، وجوه شباهت و تمایز میان الگوی محاکات روایی قصص قرآنی با الگوی محاکات دراماتیک شش‌گانۀ ارسطو در بوطیقا، مقایسه، تحلیل و تبیین می‌کند. پیشفرض کلی نیز این است که قصص قرآنی، ویژگی‌های اثر ادبی را دارند. به نظر می‌رسد الگوی شش مؤلفه‌ای محاکات دراماتیک ارسطویی در بوطیقا با الگوی محاکات روایی قصص قرآنی، همسانی‌ها و ناهمسانی‌هایی دارد. اول، در قصص و بوطیقا، موتوس هم معنای داستان و قصه دارد، هم نحوه داستان‌پردازی و قصه‌گویی. در قصص قرآنی نیز واژۀ قصص هم معنای متعارف قصه و داستان دارد هم بهترین شیوۀ داستان‌گویی که در عبارت «احسن‌القصص» آمده است. در عین حال، محاکات دراماتیک در بوطیقا از حیث شیوۀ تقلید (موتوس) و موضوع (اتوس) و اندیشه (دیانوئیا) و وسیله (اُپسیس) و طول و اندازه و آغاز و میانه و فرجام و وحدت‌های سه‌گانه و تزکیه (کاثارسیس) و نقص تراژیک و تغییر سرنوشت از نیک‌سیرتی به بدسیرتی و دگرگونی در احوال شخصیت و بازشناخت با محاکات روایی قرآنی وجه مشترک و متمایز دارد. این مقاله ادعا می‌کند الگوی روایی قصص قرآنی در عین تناظر نسبی با برخی مؤلفه‌های الگوی دراماتیک پیشنهادی ارسطو برای تراژدی، وجوه خصیصه‌نمای خود را نیز دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ارسطو. (۱۳۵۷).  فن شعر. ترجمۀ عبدالحسین زرین‌کوب. تهران: امیرکبیر.
ارسطو. (۱۳۸۶). بوطیقای ارسطو. ترجمۀ هلن اولیایی‌نیا. اصفهان: نشر فردا.
اُلاندر، اریک. (۱۳۹۹). «خوف از خدا (تقوا) در قرآن؛ نکاتی چند در باب تغییر معنایی و بافت مضمونی».  ترجمۀ ابوالفضل حری. مطالعات اسلامی در جهان معاصر. د1. ش2. صص ۴۸۱-۵۱۲.
الرحمن، فضل. (۱۳۹۷). مضامین اصلی در قرآن. ترجمۀ فاطمۀ علاقه‌مندی. تهران: کرکدن
ایزتسو، توشیهیکو. (۱۳۶۱). خدا و انسان در قرآن. ترجمة احمد آرام. تهران: شرکت سهامی انتشار.
ایزتسو، توشیهیکو. (۱۳۷۸). مفاهیم اخلاقی- دینی در قرآن مجید. ترجمة فریدون بدره‌ای. تهران: فرزان.
بنردتی، سث، و دیویس، مایکل. (۱۴۰۲). ارسطو: درباره شعریّات. ترجمۀ غلام‌رضا اصفهانی. تهران: شب‌خیز.
جولائی، احمد و نوردریایی، احمد. (۱۴۰۲). «قابلیت‌های دراماتیک قصص قرآنی». مطالعات سبک‌شناختی قرآن کریم. د2. ش5. صص ۳۲-۴۳.
حری، ابوالفضل. (۱۳۸۸). «سنخ‌شناسی و وجوه تمایز قصص قرآنی». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش15. صص ۱-۲۸.
حری، ابوالفضل. (۱۳۹۰). «روایت‌شناسی قصص قرآنی در مقابل روایت‌شناسی غیرقرآنی». در نامۀ نقد: مجموعه مقالات نخستین همایش ملی نظریه و نقد ادبی در ایران. به کوشش محمود فتوحی. تهران: خانه کتاب. صص. ۴۵۵-۴۷۷.
حری، ابوالفضل. (۱۴۰۳). «دیانوئیا: وجه تمایز تعزیه از تراژدی». هنرهای نمایشی. د29. ش4. صص 53-63.
خلف‌الله، محمداحمد. (۱۴۰۲). هنر داستان‌گویی در قرآن کریم. ترجمۀ محسن آرمین. تهران: نی
زرقانی، مهدی. (۱۳۹۱). بوطیقای کلاسیک: بررسی تحلیلی-انتقادی نظریۀ شعر در منابع فلسفی. تهران: سخن.
زرقانی، مهدی و حسن‌زادۀ نیری، محمدحسن. (۱۳۹۳). رساله‌های شعری فیلسوفان مسلمان (فارابی، ابن سینا، بغدادی، ابن رشد، و خواجه نصیر). تهران: سخن.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (۱۳۵۳). فن شعر ارسطو. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
غلامعلی، اسداله. (۱۳۹۸). «تحلیل قصص قرآنی بر اساس الگو و ساختار فیلمنامه‌نویسی کلاسیک (مطالعه موردی: داستان حضرت یوسف». مطالعات سبک‌شناختی قرآن کریم. د 3. ش2. صص ۱۳۰-۱۴۵.
مجتبایی، فتح اله. (۱۳۳۷). هنر شاعری: بوطیقای ارسطو. تهران: بنگاه نشر اندیشه.
مک‌لیش، کنت. (۱۳۸۶). ارسطو و فن شعر. ترجمۀ اکبر معصوم بیگی. تهران: آگه.
هالیوال، استیون. (۱۳۸۸). پژوهشی دربارۀ فن شعر ارسطو. ترجمۀ مهدی نصراله‌زاده. تهران: مینوی خرد.
 
Hogan, Patrick and Pandit, Lalita (2005). Ancient Theories of Narrative (Non-Western). In Routledge Encyclopedia of Narrative Theory. Ed by David Herman and et.al.  Routledge. Pp. 14-19.
Jolaei, A., & Noordaryaee, A. (2024). Dramatic capabilities of Quranic stories. Stylistics Studies of the Holy Quran3(1), 32-43. doi: 20.1001.1.26455714.1398.6.3.2.1
Hylén, Torsten (2007). Husayn, the Mediator: A structural Analysis of the Karbalā´ Drama according to Abū Ja`far Muhammad b. Jarīr al-Ṭabarī (d. 310/923). Uppsala University.
Mir, Mustansir (1988). The Quran as Literature. Religion and Literature 20 (1), 49-64.
Zekavat, Massih (2015). A Comparative Study of the Poetics of Plato and Qurān. Primerjalna književnost (Ljubljana) 38.3