وحدت و گسست در ترجمه های کهن قرآن کریم ( مقایسه رویکردهای ترجمة سورۀ حمد و صدر سورۀ بقره در تفاسیر سورآبادی و روح الجنان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی

2 دانشجوی دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

10.22077/jcrl.2025.7447.1161

چکیده

ترجمه های کهن قرآن کریم به زبان فارسی؛ به ویژه در تفاسیر نخستین فارسی، از دیدگاه ادبی و تاریخی نمایانگر دوگانه‌ای از وحدت و گسست است؛ وحدت در حساسیت ویژه، دقت و وسواس در ترجمة کلمات و مفاهیم بنیادی و کلیدی، رعایت امانتداری در انتقال معانی خاص، انتخاب مناسب‌ترین واژه ها اعم از فعل، اسم، صفت و گسست در مصداق گذاری و تأویل و تفسیرهای مبتنی بر عقاید مذهبی و آراء فکری و عقیدتی-سیاسی فِرَق گوناگون مذاهب اسلامی در گام دوم ترجمه. در این جستار با روش تحلیلی توصیفی و از رهگذر واکاوی و مقایسه‌ ترجمه‌های سورۀ حمد و آیات صدر سورۀ بقره که آنها را به ترتیب می توان بیانیه( مانیفست) اسلام و بیانیه (مانیفست) ایمان نامید، در متن دو تفسیر و ترجمة کهن، «ابوالفتوح رازی» و«عتیق سورآبادی»، به نتایج جالب توجهی در آسیب شناسی و چراییِ پرداختن به مصادیق عبارات ترجمه شده دست یافتیم. در نهایت نتیجه گرفتیم که رویکرد وحدت در ترجمة قرآن کریم به مثابة پیش درآمدی برای وحدت اسلامی و پس از آن وحدت ادیان الهی است و گسست در ترجمه مقدمة اختلافات مذهبی و کلامی بین فرق اسلامی ست که از همان قرون اولیه در نخستین ترجمه ها از قرآن نمایان می شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابوزید، نصرحامد. (1390). چنین گفت ابن عربی. ترجمۀ احسان موسوی خلخالی. تهران: نیلوفر.
ابوزید، نصرحامد. (1389). معنای متن، پژوهشی در علوم قرآن. ترجمه مرتضی کریمی نیا. تهران: طرح نو.
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، (1377). روح الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن. تصحیح محمد مهدی ناصح و محمد جعفر یاحقی. مشهد: آستان قدس رضوی.
احمدی، بابک. (1381). هایدگر و تاریخ هستی. تهران: مرکز.
جربزه‌دار، عبدالکریم. (1363). مقالات علامه قزوینی. جلد 1. تهران: اساطیر.
جواهرى، سید محمدحسن. (1384). «پژوهشى در انواع ترجمه قرآن کریم». پژوهش‌های قرآنی. ش 42 و 43. ویژه‌نامه ترجمۀ قرآن.
رامیار، محمود. (1389). تاریخ قرآن. تهران: امیرکبیر.
رشیدالدین میبدی، ابوالفضل. (1376). کشف‌الاسرار و عدة الابرار به سعی و اهتمام علی‌اصغر حکمت. جلد1. تهران: امیرکبیر.
سورآبادی نیشابوری، ابوبکر عتیق. (1381). تفسیر سورابادی. تصحیح سعیدی سیرجانی. جلد1. تهران: فرهنگ نشر نو.
طباطبایی، کاظم. (1377). «ترجمه معانی القرآن الکریم فی اللغة الفارسیه بعدالثورة الاسلامیه». مطالعات اسلامی. ش 41 و 42.
الغزالی، ابوحامد. (1983). جواهرالقرآن ودرره، بیروت: دارالآفاق الجدیدة کتاب مقدس (عهد عتیق و عهد جدید). ترجمه‌شده از زبان‌های اصلی عبرانی، آرامی و یونانی. بی‌تا. انجمن کتاب مقدس ایران.
گلدزیهر، ایگناس. (1383). گرایش­های تفسیری در میان مسلمانان. ترجمه سید ناصر طباطبایی. تهران: ققنوس.
گنابادی (سلطانعلیشاه)، سلطان محمد. (1379)، بیان السعاده فی مقامات العباده، مترجمان محمدآقا رضاخانی و حشمت‌الله ریاض. ناشر: محمدآقا رضاخانی.
ماهیار، محمد. (1382). «جلوه ادب پارسی در تفسیر سورآبادی: نگاهی به پیشینه و حال تصحیح و انتشار تفسیرسور آبادی». گلستان قرآن. ش 145. صص15-18.
ناصح، محمدمهدی. (1369). ترجمۀ آیات تفسیر طبری و ابوالفتوح رازی. یادنامۀ طبری. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
نژادحقیقی، بهدخت. (1388). تفاوت ترجمه­های قرآن از منظر ایدئولوژیک. تهران: سخن.
نویا، پل. (1373). تفسیر عرفانی و زبان قرآنی. ترجمۀ اسماعیل سعادت. تهران: نشر دانشگاهی.
هاشمی، سید حسین. (1384). «گسست‏ها و پیوست‏هاى ترجمه و تفسیر قرآن». پژوهش‌های قرآنی. ش 42 و 43. ویژه‌نامه ترجمه قرآن.