کانون ادبی قُهستان؛ تبلور ادبیاتِ شیعی در غرب خراسانِ بزرگ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه فردوسی مشهد

10.22077/jcrl.2025.8582.1178

چکیده

یکی از کانون‌های مهم شعرِ شیعی در قرن هشتم و نهم هجری در بلادِ قهستانِ کهن قرار داشت. قهستانِ بزرگ و ولایاتِ آن از دیرباز جایگاه و خواستگاهِ تفکّرات شیعی بوده است. ظهورِ اسماعیلیان و پایگاه ساختنِ قهستان پس از الموت نقشه بسزای در گسترش شیعه در این دوره داشته است. حجم چشم‌گیرِ شعرِ شیعی و شمارِ شاعرانِ شیعی در این منطقه، قهستان را به کانونِ شعرِ شیعی در غرب خراسانِ بزرگ بدل ساخته است. مدح و منقبت رسول اکرم(ص) و ائمه (ع) که در قرن هشتم آغاز شده بود در قرن نهم به اوج خود رسید. پدید آمدنِ گونه‌های متنوّعِ ادبی که پیش از این در تاریخِ ادبی نظیر ندارد از ویژگی‌های این کانونِ ادبی است. تطوّر شعر شیعی به سه دوره‌ی آغاز، دوره‌ی تکوین ادبیاتِ شیعی و دوره‌ی تثبیت تقسیم‌بندی شده است. اقلیم شناسیِ شعرِ شیعی می‌تواند به فهمِ چگونگی، شکل‌گیری و گسترشِ آن در ادوار مختلفِ تاریخِ ادبی یاری رساند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آژند، یعقوب. (1387). تاریخ ایران دروۀ تیموریان، پژوهش از دانشگاه کمبریج. چاپ سوم. تهران: جامی.
 آذری اسفراینی، حمزه بن علی. (1389). دیوان آذری اسفراینی. تصحیح محسن کیانی و سیّد عباس رستاخیز. کتابخانه موزه و مرکز استاد مجلس شورای اسلامی.
اصطخری، ابواسحق محمدبن ابراهیم. (1340). المسالک و الممالک، به اهتمام ایراج افشار. تهران: بنگاه نشر و ترجمه کتاب.
الویری، محسن. (1384). شیعیان از سقوط بغداد تا ظهور صفویه زندگی فرهنگی و اندیشه سیاسی. چاپ اول. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
کاشانی، تقی‌الدین، ح. 1022 ق. خلاصة الاشعار و زبدة الافکار، دست‌نویس 104 فارسی. پتنه: خدابخش. ح. 1008 ق.
کاشانی، تقی‌الدین، ح. 1022 ق. خلاصة الاشعار و زبدة الافکار، دست‌نویس7790 فارسی. پتنه: خدابخش. ح. 1008 ق.
خوسفی، ابن‌حسام. (1366). دیوان ابن حسام خوسفی. به کوشش احمد احمدی بیرجندی و محمدتقی سالک. مشهد: اداره کل حج و اوقاف و امور خیریّه استان خراسان.
جعفریان، رسول. (1388). تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی. چاپ سوم. تهران: نشر علم.
سمرقندی، دولتشاه. (بی‌تا). تذکره دولتشاه به سعی ادوارد برون. لیدن: بریل.
صور الاقالیم. (1353). مؤلف ناشناس. به اهتمام منوچهر ستوده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
الشیبی، کامل مصطفی. (1384). تشیع و تصوف تا آغاز سدۀ دوازدهم هجری. ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو. چاپ پنجم. تهران: امیرکبیر.
فرقانی، محمد فاروق. (1381). تاریخ اسماعیلیان قهستان. چاپ اول. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
معاونی، محمد. (1386). دایرة المعارف تشیع. مدخل فردوس(تون). جلد 12. چاپ اول. تهران: نشر شهید سعید محبی.
مقدسی، بوعبدالله محمدبن احمد. (1361). احسن التّقاسیم فی معرفتة الاقالیم، ترجمه دکتر علینقی منزوی. بخش دوم. چاپ اول. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
شوشتری، نورالله. (1392). مجالس المؤمنین. جلد 6. مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
صفا، ذبیح‌الله. (1386)، تاریخ ادبیات در ایران. جلد 4. تهران: فردوس.
نیشابوری، لطف‌الله. (1390). دیوان لطف الله نیشابوری به کوشش رسول جعفریان. چاپ اول. تهران: کتابخانه موزه و مرکز استاد مجلس شورای اسلامی.
ناصری داوودی، عبدالمجید. (۱۳۷۸). تشیع در خراسان: عهد تیموریان. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامى.