بررسی فولکلور مادی زایش در جویُم فارس با تکیه بر نظریۀ گذار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

10.22077/jcrl.2025.8027.1150

چکیده

زایش و باروری به‌عنوان کلان‌محور در زندگی بشری به شمار می‌آیند و در میان اقوام و ملل، اساس زندگی و تداوم نسل انسان هستند. در ادبیات عامه و آیینی ایران‌زمین، توجه به باورها و آداب و رسوم زایش از گذشته تاکنون با شکل‌های مختلفی همراه بوده‌است. در جویم فارس به‌عنوان شهری تاریخی، آداب و رسومی در ارتباط با زایش و باروری مشاهده می‌شود و برخی از این آداب با شهرهای دیگر ایران اشتراکاتی نیز دارد. در این پژوهش توصیفی- تحلیلی سعی بر این گردیده با تمرکز بر آداب و رسوم مردم جویم، آیین‌های زایش به‌عنوان نمونه مادی ادب عامه، از رهگذر مراحل سه‌گانه «نظریه گذار» وَن جنپ مورد بررسی قرار گیرد. در این پژوهش، شخصیت مادر برای دریافت هویت جدید در سه مرحله «زن- همسر- مادر» و دریافت تشرّف، تحلیل می-شود. دریافت حیات شخصیتی زن و استحاله شخصیتی وی، مهم‌ترین وقایع زندگیش را با شکل‌گیری آیین‌ها، همراه دارد. نتایج نشان می‌دهد گذر شخصیتی زن مطابق با نظریه ون جنپ در آداب و رسوم مردم جویم، به وضوح مشهود است و آداب در سه مرحله گسست، گذار و پیوندی دوباره نشان داده می‌شود و این استحاله شخصیتی و قدسی درگرو به جا آوردن این رسوم است؛ زیراکه بسیاری از این آداب با رمزهای کیهانی و معنوی همراه هستند که دستاوردشان استحاله و دگردیسی شخصیتی است. بسیاری از این آداب و رسوم، شکل سنتی خود را از دست نداده‌اند و همچنان در باور و پایبندی مردم جویم حضور دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • اخوینی بخارایی، ابوبکر ربیع بن احمد. (1344). هدایه المتعلمین فی الطب. مشهد: چاپخانه دانشگاه مشهد.
  • الگود، سیریل. (1686). طب در دوره صفویه. ترجمه محسن جاویدان. تهران: دانشگاه تهران.
  • بلوک­باشی، علی. (1379). آبستنی. جلد 13. تهران: مرکز دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی.
  • تقوی، کرامت الله. (1375). جویم، شهر صالحان. شیراز: راهگشا.
  • تقوی، کرامت الله. (1378). بزرگان جویم. قم: همسایه.
  • تقوی، کرامت الله. (1387). تاریخچه آموزش‌وپرورش منطقه جویم.شیراز: امیدواران.
  • تقوی، کرامت الله. (1388). بررسی تحولات سیاسی اجتماعی منطقه جویم در دوره پهلوی. پایان‌نامه دانشگاهی. داراب: دانشگاه آزاد اسلامی.
  • جباره، ناصر؛ فضلی، عظیم؛ فضلی، عارف. (1401). «بررسی و تحلیل ترانه­های عروسی منطقه لارستان با تکیه بر بن­مایه­های اساطیری»، فصلنامه ادبیات و زبان­های محلی ایران زمین. س12. ش3. شماره پیوسته 37. صص 88-61.
  • جلالی­پندری، یدالله و پاک­ضمیر، صدیقه. (1390). «ساختار روایت در لالایی­های ایرانی». مجله علمی و پژوهشی مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز. س2. ش2. پاییز و زمستان. صص 31-1.
  • حسن­زاده، علیرضا. (1379). افسانه زندگان (بیست‌وسه گفتار در بررسی مردم­شناختی). قصه­های عامیانه ایران. تهران: بقعه.
  • حسنلی، کاووس. (1382) «لالایی­های مخملین؛ نگاهی به خاستگاه و مضامین لالایی­های ایرانی». مجله زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان. س1. پاییز و زمستان. صص 80-61.
  • خوانساری، آقاجمال. (2535). ننه کلثوم. تهران: مروارید.
  • دریانورد، غلامحسین. (1389). «مطالعه آیین­ها، باورها، اصطلاحات عامیانه و موجودات خیالی استان بوشهر و ردپای آن در ادبیات معاصر جنوب». فرهنگ بوشهر. ش 5 و 6. صص 70-53.
  • دوبوکور، مونیک. (1373). رمزهای زنده جان. برگردان: جلال ستاری. تهران: مرکز.
  • ذوالفقاری، حسن. (1392). «درمان عامیانه نزد مردم ایران». مجله طب سنتی اسلام و ایران. س4. ش 2. صص 160-138.
  • رضاپور، داریوش. (1402). «مطالعه مردم شناختی آیین ازدواج در فرهنگ مردم دزفول». نشریه فرهنگ مردم ایران. ش75. صص 74-55.
  • روح‌الامینی، محمود. (1382). گرد شهر با چراغ در مبانی انسان­شناسی. تهران: عطار.
  • سیم‌فروش، ناصر. (1390). «فواید ختنه نوزادی: مروری بر گذشته و امروز». مجله طب سنتی اسلام و ایران. ش 2. صص 130-123.
  • شمیسا، سیروس (1401). اساطیر و اساطیرواره­ها. تهران: هرمس.
  • شوالیه، ژان و آلن گربران. (1388). فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضایلی. ج 1. تهران: جیحون.
  • شوالیه، ژان و آلن گربران. (1384). فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضایلی. ج 2. تهران: جیحون.
  • شوالیه، ژان و آلن گربران. (1388). فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضایلی. ج 3. تهران: جیحون.
  • شوالیه، ژان و آلن گربران. (1385). فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضایلی. ج 4. تهران: جیحون.
  • شوالیه، ژان و آلن گربران. (1387). فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضایلی. ج 5. تهران: جیحون.
  • شهپر، ساره. (1396). «آیین­های زایش در فرهنگ عامه منطقه لارستان». دوماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه. س 5. ش 17. آذر و دی. صص 20-1.
  • عفیفی، محمدابراهیم. (1396). «راهبردهای علمی نقش عوامل طبیعی در استقرار سکونتگاه­های شهری و روستایی با استفاده از GIS (مطالعه موردی: بخش جویم لارستان)». فصلنامه علمی- پژوهشی نگرش­های نو در جغرافیای انسانی. س9. ش3. صص 144-125.
  • علیزاده، حمید و طاها عشایری. (1399). «آیین­های زایش در فرهنگ و ادبیات عامه استان بوشهر». دوماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه. س8. ش 31. فروردین و اردیبهشت. صص 72-49.
  • فریزر، جیمز جورج. (1396). شاخه زرین. بازگردان: کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
  • فکوهی، ناصر. (1384). تاریخ اندیشه و نظریه­های انسان­شناسی. تهران: نی.
  • کوپ، لارنس. (1390). اسطوره. بازگردان: محمد دهقانی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  • لاری، غلامرضا. (1398). واژگان و ضرب‌المثل‌های شهر جویم. تهران: فرهوش.
  • لاری، غلامرضا. (1402). یادمانده­ها از دیار و هم­دیاران (نگاهی به فولکلور شهرستان­های جویم و لارستان). تهران: مانا نگار.
  • محجوب، محمدجعفر. (1386). ادبیات عامیانه ایران (مجموعه مقالات). به کوشش حسن ذوالفقاری. تهران: چشمه.
  • مرادخانی، صفیه و پرستو قبادی. (1390). «آیین سوگواری در ایل کاکاوند». فرهنگ مردم ایران. ش 26. صص 120-93.
  • هدایت، صادق. (1334) نیرنگستان. تهران: بی­نا.
  • هوور، استوارت و لاند بای. (1385). بازاندیشی درباره رسانه، دین و فرهنگ. ترجمه مسعود آریایی. تهران: صدا و سیما.
  • یاحقی، محمدجعفر. (1386). فرهنگ اساطیر و داستان­واره­ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.

Eliade, Mircea .(1975). Rites and Symbols of Initiation. W.R.Trask (trans). New York.

 Myerhoff, Barbara G; Camino, Linda A. (1987). “Rites of Passage”, The Encyclopedia of Religion, Mircea Eliade (ed.), New York, vol.12.

Smith.W.R .(1972). The Religine of the Semites. New York.

Tylor, E.B .(1929). Primitive Culture, New York.

Zuesse, E. M. (1987). “Ritual”, Encyclopedia of Religion, Mircea Eliade. (ed.), New York.

ب) منابع شفاهی

  • زنده­یاد اشرف رضاپور (27 ساله). دبیر آموزش‌وپرورش.
  • الله­مراد حسنی (73 ساله). کارمند بازنشسته آموزش‌وپرورش.
  • پری منفرد (76 ساله). خانه­دار.
  • پریچهر خاکپور (48 ساله). خانه­دار.
  • زنده­یاد خانم رحیمی (70 ساله). خانه­دار.
  • زنده­یاد خانم برزگر (80 ساله). خانه­دار.
  • روح­انگیز رضاپور (73 ساله). مدیر بازنشسته آموزش‌وپرورش.
  • سلطان پیش­آهنگ (67 ساله). خانه­دار.
  • شهین رضایی (48 ساله). خانه­دار.
  • عاطفه تقوی (47 ساله). کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی و مدیر مدرسه.
  • عبدالله رضایی (85 ساله). کشاورز.
  • فریبا منصوریان (47 ساله). خانه­دار.
  • لیلا حسنی (47 ساله). خانه­دار.
  • معصومه کامگار (46 ساله). خانه­دار.
  • لیلا مباشری (49 ساله). دبیر تربیت‌بدنی.