تصرف ذهنی در تصویر آیینی از درخت با نگاهی به مرقد آقا و وقت سایه‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه‌ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه‌ گیلان

10.22077/jcrl.2024.6939.1074

چکیده

درخت به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نمادهای فرهنگی، آیینی نقشی بارز در ادراک آدمی از هستی دارد. این پژوهش با رویکرد شناختی و بهره‎گیری از دیدگاه فرانچسکو دسانکتیس، در باب تصویر خیالی و امر واقع نگاشته شده است. مطابق این دیدگاه، بازنمود واقعیت بر اساس تصرف در تصویرهای ذهنی در دو اثر ادبیِ مرقدآقا از نیما یوشیج و وقت‎سایه‌ها نوشته محمود فلکی بررسی شده است. روش توصیفی، تحلیلی پژوهش حاضر نشان می‌دهد تصویرهای مندرج در این دو اثر در فرایندی دوگانه در وجهی ‌طبیعی و مقرون با واقعیت با عبور از گسترة مادی و عینیِ خود به سمت مفاهیم انتزاعی تغییر می‌یابد. در مرقدآقا درخت، از مفهومی مرکزی در روایتی واقع‎گرا به مفهومی انتزاعی و امر آرمانیِ فردی سودجو برای تحمیق مردم تغییر می‎یابد. در وقت سایه‌ها درخت در آغاز با مفهوم نمادین، اسطوره‎ای بازتاب می‎یابد، اما در پایانِ رمان با غلبة فناوری و دنیای مدرن از وجوه انتزاعی مبتنی بر خرافه به اضمحلال تصویر برساخت، تغییر می‎یابد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


برومبروژه، کریستیان. (1380). «درباره فرهنگ گیلان». ترجمۀ آزیتا همپارتیان. نشریۀ فرهنگ گیلان. ش 5، 6. صص 46- 36.
بهار، مهرداد. (1397). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.
پشوتنی‎زاده، آزاده. (1399). «خوانشی بر کتاب درخت زندگی: سمبل مرکزیت». پژوهش‌نامۀ انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی. ش20(2). صص 1-20.
دوب‍وک‍ور، م‍ون‍ی‍ک‌. (1376). رم‍زه‍ای‌ زن‍ده‌ ج‍ان. ت‍رج‍م‍ۀ ج‍لال‌ ستاری. تهران: نشر مرکز.
دهقانی یزدلی، هادی. (1401). «نشانه‌شناسی رمزگان درخت در روایت‌های عامّه». پژوهشهای ایران‌شناسی دانشگاه تهران. ش12 (1). صص 68-88.
زمرّدی، حمیرا. (1381). «تجلیات قدسی درخت». مجلّۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. ش 4و5 (591). صص 209-197.
ژیژک، اسلاوی. (1384). گزیده مقالات، نظریه، سیاست، دین. ویراستاران مراد فرهادپور، مازیار اسلامی، امید مهرگان، تهران: گام نو.
شوالیه، ژان‌؛ گ‍رب‍ران‌، آل‍ن‌. (۱۳8۸). ف‍ره‍ن‍گ‌ ن‍م‍اده‍ا: اس‍اطی‍ر، روی‍اه‍ا، رس‍وم‌ و... ت‍رج‍م‍ه‌ و ت‍ح‍ق‍ی‍ق‌ س‍وداب‍ه‌ ف‍ض‍ای‍ل‍ی‌. وی‍راستار ع‍ل‍ی‍رض‍ا س‍ی‍داح‍م‍دی‍ان‌. ت‍ه‍ران‌:ج‍ی‍ح‍ون‌‏‫.
فتوحی رودمعجنی، محمود. (1386). بلاغت تصویر. تهران: سخن‏‫.
ف‍ری‍زر، ج‍ی‍م‍ز ج‍ورج‌. (1396). شاخۀ زرّین: پژوهشی در جادو و دین. ویرایش و مقدمۀ رابرت فریزر. ترجمۀ کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
‏ف‍ل‍ک‍ی‌، م‍ح‍م‍ود. (۱۳۹۳). وقت سایه‌ها. تهران: ثالث.
فیشر، ارنست. (1386). ضرورت هنر در روند تکامل اجتماعی. ترجمۀ فیروز شیروانلو، تهران: انتشارات توس.
کلانتر، نوش‎آفرین؛ صادقی‎تحصیلی، طاهره. (1395). «درخت در نمادپردازی‎های عارفانه و ریشه‎های اسطوره‎ای آن». ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا(س). ش 8 (15). صص67- 92.
ناظمیان، رضا؛ میثاقی، ناصر. (1399). «تقدیس درخت در رمان «درخت انجیر معابد» و «دومه ود حامد»». فصلنامه نشریه زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد. ش 12 (1). صص 160-180.
وارینگ، فلیپا. (1371). فرهنگ خرافات. ترجمه احمد حجاران. ج1. تهران: موافق.
ولک، رنه. (1377). تاریخ نقد جدید. ج4. ترجمۀ سعید ارباب شیرانی. تهران: نیلوفر.
هال، جیمز. (1380). فرهنگ نگارهای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمۀ رقیه بهزادی. تهران: فرهنگ معاصر.
ی‍وش‍ی‍ج، ن‍ی‍م‍ا‌. (۱۳0۹). م‍رق‍د آق‍ا. ت‍ه‍ران‌: مرجان.
‏یونگ‌، کارل‌ گوستاو. (۱398). ان‍سان‌ و سمبول­­هایش. ترجمۀ محمود سلطانیه. تهرن: جامی.