بازشناسی آداب و رسومِ پیش از اسلام در فرهنگ مردم شهرستان ایوان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی پسادکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی تهران

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی

10.22077/jcrl.2025.7949.1146

چکیده

آدابو رسوم، شامل شیوههای زندگی، عادات خاص یک ملت یا یک جماعت است و بخشی از ذخایر فرهنگی جامعه محسوب می‌شودو به عنوان میراثی از گذشتگان به یادگار مانده است. این پژوهش که از نوع مطالعات کیفی است، می‌کوشد با روش کتابخانه‌ای و میدانی به بازنمایی آداب و رسوم و آیینهای بازمانده از پیش از اسلام در فرهنگ عامۀ شهرستان ایوان بپردازد. روش نمونه‌گیری، گلوله‌برفی بوده که با استفاده از مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته، آدابو رسوم مردم ایوان و هشت روستای آن را بررسی کرده است و با استناد به منابع مکتوب، ارتباط یافته‌های میدانی را با آداب و رسوم پیش از اسلام مشخص کرده است. نتایج پژوهش که طی هفت ماه انجام گرفت، نشان می‌دهد که برخی آداب و رسوم و باورهای رایج در شهرستان ایوان، ادامۀ آداب و رسوم پیش از اسلام است و این موارد را می‌توان در شش بخشِ: مرگ و تدفین، قربانی حیوانات، آداب و رسوم مرتبط با تولّد، صلح، جنگ و آداب و رسوم مرتبط با ناهنجاری‌های اخلاقی اخلاقی دسته‌بندی کرد که در این میان، آداب و رسوم مرتبط با مرگ و تدفین، نسبت به سایر بخش‌ها با فرهنگ پیش از اسلام، انطباق و برجستگی بیشتری دارد زیرا اعتقاد به حیات پس از مرگ و باور به تأثیر درگذشتگان در زندگی بازماندگان و تلاش برای جلب رضایت آن‌ها در باور مردم باستان، اهمیّت ویژه‌ای داشته است و به دلیل همین اهمیّت، این بخش از آداب و رسوم، رفته‌رفته به نسل‌های بعدی انتقال یافته است و جایگاه خود را همچنان در فرهنگ مردم ایوان حفظ کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسدیان، محمد. (1381). «عناصر کهن اساطیری در باورهای مردم لرستان». فرهنگ مردم. ش2. صص 67-57.
اسدی­طوسی، ابونصر علی بن محمد. (1317). گرشاسب­نامه. به اهتمام حبیب یغمایی. تهران: بروخیم.
اوستا(1387). گزارش جلیل دوستخواه. ج1. تهران: مروارید.
الیاده، میرچا. (1365). «ادبیات نانوشتاری». ترجمۀ مدیا کاشیگر. چیستا. ش29. صص 698-686.
اُمیدی، ایوب؛ مشرف­الملک، مریم؛ اسماعیل­پور، ابوالقاسم. (1399). «بررسی و تحلیل آیین قربانی‌کردن در فرهنگ عامۀ شهرستان ایوان از نظرِ نظریه­پردازان فرهنگ». مطالعات فرهنگ- ارتباطات. س 21. ش 52. صص 199-171.
آزادگان، جمشید. (1384). تاریخ ادیان ابتدایی و قدیم. تهران: سمت.
آموزگار، ژاله. (1388). تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.
ایرانشاه ابی­الخیر. (1370). بهمن­نامه. ویراستۀ رحیم عفیفی. تهران: علمی­وفرهنگی.
ایونس، ورونیکا. (1373). شناخت اساطیر هند. ترجمۀ باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
باقری­فرد، علی­اشرف؛ فرامرزی، ناهید. (1398). ایل کلهر از نگاهی دیگر. تهران: فرزانگان دانشگاه.
بویس، مری. (1386). آیین زردشت کهن روزگار و قدرت ماندگارش. ترجمۀ ابوالحسن تهامی. تهران: نگاه.
بهار، مهرداد. (1381). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران:آگاه.
بهار، مهرداد. (1386). از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.
پراپ، ولادیمیر. (1371). ریشه­های تاریخی قصّه­های پریان. ترجمۀ فریدون بدره­ای. تهران: توس.
جامی، عبدالرحمن. (1385). هفت اورنگ. تصحیح مرتضی مدرس­گیلانی. تهران: اهورا.
ذبیحی، رحمان و کسایی، مریم. (1395). «پژوهشی در چند باور عامیانۀ ایلام و انعکاس آن در متون کهن ادبیات فارسی». فرهنگ ایلام. د17. ش51. صص 22-7.
رسول­زاده، میکائیل. (1392). «اقتباس آیین لری چمر لرستان در سایر استان‌های ایران». همایش ملی بررسی سیر تحول ادبیات بومی لرستان. دورۀ دوم. لرستان: معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی.
رضی، هاشم. (1385). جشن­های آتش و مهرگان. تهران: بهجت.
رضی، هاشم. (1383). جشن­های آب. تهران: بهجت.
روح­الامینی، محمود. (1376). آیین­ها و جشن­های کهن در ایران امروز. تهران: آگه.
شهبازی، اصغر. (1398). «نقد توصیفی و ساختاری سوگ- چکامه­های حماسی بختیاری». فرهنگ و ادبیات عامه. د7. ش 28. صص 242-219.
ظریفان، محمود. (1361). «آداب و باورهای پنجۀ آخر سال در کرمانشاهان». فصلنامۀ فرهنگ مردم. س4. ش17. صص 88-79.
عزیزی­فر، امیرعباس و قاسمی، مریم. (1395). «بررسی بنیادهای اساطیری و باستانی در فرهنگ­ عامۀ مردم ایلام». فرهنگ ایلام. د17. ش 51. صص 92-76.
عطائی رازی، عطا بن ­یعقوب. (1382). برزونامه (به انضمام داستان کُک کهزاد) به اهتمام سید محمد دبیرسیاقی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه. ج 1و 2. تهران: هرمس.
فرنبغ­دادگی. (1369). بندهش. ترجمۀ مهرداد­ بهار. تهران: توس.
فریزر، جیمز جورج. (1387).  شاخۀ زرّین ترجمۀ کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
فلاحی، کیومرث. (1395). رفتارشناسی ایرانیان. تهران: مهکامه.
فهد، توفیق. (1390). آتش در خاور نزدیک باستان. ترجمۀ محمدرضا جوادی. تهران: ماهی.
قلی­پور، سیاوش. (1397). «مردم‌شناسی سُوگ (پِرس) در ایل کاکاوند». نامۀ انسان­شناسی. د15. ش27. صص 147-125.
کراپ، الکساندر و همکاران. (1386). جهان اسطوره­شناسی ترجمۀ جلال ستاری. تهران: مرکز.
گرگانی، فخرالدین اسعد. (1349). ویس و رامین تصحیح ماگالی تودا و الکساندر گواخاریا. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
گیلانی، نجم­الدین. (1396). «بازتاب رسوم ایران باستان در فرهنگ مردم ایلام». فرهنگ ایلام. ش 55-54. صص 11-100.
گیلانی، نجم­الدین. (1398). «بررسی تطبیقی سوگ­آیین­های لری و کُردی با سنّت سوگواری در          میان­رودان». فرهنگ ایلام. د20. ش63-62. صص 89-74.
مادح، قاسم. (1380). جهانگیرنامه. به کوشش سیدضیاء­الدین سجادی و مقدمۀ مهدی محقق. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
محمدزاده حسین؛ قبادی، الهه؛ احمدی، یعقوب. (1400). «دانسته­های فرهنگ مرگ و مرثیه در روستای شجاع­آباد». دانش­های بومی ایران. س8.  ش15. صص 242-199.
مزدا­پور، کتایون. (1383). «تداوم آداب کهن در رسم­های معاصر زردشتیان در ایران». فرهنگ. س17. ش 1و2. صص 179-147.
مقصودی، سوده و شیرمردی، پژمان. (1393). «بررسی مفاهیم سوگ در قوم بختیاری با تأکید بر تحلیل محتوای موسیقی گاگریو». جامعه­شناسی هنر و ادبیات. د6. ش2. صص 329-309.
نظامی، الیاس­بن­یوسف. (1384). خمسه به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.
نظامی، الیاس­بن­یوسف. (1376). خسروشیرین به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.
وندیداد (1376). ترجمۀ هاشم رضی. ج2. تهران: فکر روز.
Macdonell, Anthony (2004). Sanskrit-English dictionary: being a practical handbook with translation, reprint, Asian Educational Services, 4444.
 منابع شفاهی
مصاحبه­ها در فاصله زمانی اسفند 1401 تا 1402شهریور  انجام شده است.
 مردان صیادی، شهرستان ایوان، 72 ساله، تاریخ مصاحبه: 5/1/1402
 مرضیه یوسفی، روستای ماژین، 68 ساله، 13/12/ 1401
    سکینه نامداری، روستای سرتنگ، 79 ساله، 2/3/1402
    گلنار محمدی، بخش سراب، 80 ساله، 16/5/1402
 محمد احمدی، روستای ماژین، 87 ساله، 13/12/1402
 فوزیه احمدی، روستای کلان، 69 ساله، 2/6/1402
زینب احمدی، روستای رُستم­خان، 75 ساله، 26/3/1402
عصمت مرادی، روستای کلان، 81 ساله، 2/6/1402
   سعدالله نادری، روستای تَرَن، 80 ساله، 5/4/1402
   منصور نامداری، روستای سرتنگ، 77 ساله، 2/3/1402
قاسم محمدی، شهرستان ایوان، 84 ساله، 11/12/1401