تلمیعات حدیثی در مناقب نبوی و علوی دیوان ابن‌حسام خوسفی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بیرجند

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند

10.22077/jcrl.2025.7746.1137

چکیده

بیشتر اشعار محمد بن حُسام خوسفی، شاعر شیعه مذهب قرن نهم، در مناقب و مدایح اهل‌بیت(ع) است. دیوان او دربردارندۀ مجموعه‌ای از احادیث مهم مذهب شیعه است. او با تسلطی که بر احادیث و روایات داشته ‌است، در اشعار خود به مقتضای سخن، احادیثی از اهل بیت (ع) را نقل کرده تا جایی که می‌توان دیوان او را حدیث‌نامه نامید. صنعت دو زبانگی که در بدیع آن را تلمیع نامیده‌اند آن است که شعر در دو زبان یا گاه بیشتر، سروده شده ‌باشد. پژوهش حاضر کوشیده است با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، به این سؤالات پاسخ ‌دهد که تلمیعات دیوان ابن‌حسام از چه نوعی است و مترتّب بر چه مضامینی می‌باشد و شاعر با چه هدفی از آن بهره برده‌است؟ از این‌رو به بررسی تلمیعات حدیثی دیوان ابن‌حسام و کارکرد درون متنی آن می‌پردازد. در دیوان او از همۀ انواع تلمیع، سرودۀ خود شاعر یا قرآنی، حدیثی، مَثلی نمونه‌هایی بسیار یافت می‌شود. بررسی انجام‌شده نشان می‌دهد که بیشترین تلمیع به‌کار رفته در دیوان ابن‌حسام از نوع تلمیعات قرآنی و حدیثی است. شیعه بودن ابن‌حسام و اعتقاد راستین او به ولایت مولا‌علی(ع) باعث شده تا احادیثی که به مقام والای آن حضرت و مسئلۀ جانشینی ایشان اشاره دارد، دست‌مایه بسیاری از تلمیعات دیوان او باشد. تلمیعات حدیثی او حول پنج محور معنایی آمده‌است: 1-اوصاف پیامبر(ص) و مقام والای ایشان 2-اوصاف حضرت علی(ع) 3-مسئلۀ جانشینی پیامبر(ص) 4-احادیث پیامبر(ص) 5-احادیث حضرت علی(ع). ابن-حسام هر‌کجا احساس کرده‌است آوردن اصل حدیث تأثیر بیشتری بر مخاطب دارد از صنعت تلمیع استفاده‌ کرده -است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار